________________
૧૫૩ ઘડ મળવાની શક્યતા હતી ? આમ, આંખે સ્પષ્ટ સમજાય તેવી આ હકીક્ત છે છતાં જેને અન્યથા બેલિવું છે તેને કહેવું પણ શું ? લેકે ને તેને સમજાવે છે “ ઘડે થવાને હતો માટે કુંભારને આવવું પડ્યું એમ પણ નથી. માટીમાં સ્વતંત્ર તે સમયની પર્યાયની લાયકાતથી ઘડો થયો છે અને તે વખતે કુંભાર પિતાની પર્યાયની સ્વતંત્ર લાયકાતથી હાજર છે, પણ કુંભારે ઘડે કયો જ નથી તેમજ કુંભારના નિમિત્તથી ઘડો થયો નથી. ”.૧
અહે બુદ્ધિને કે વિષય છે અને બુદ્ધિને કેવી રીતે લે કો અ ગળ સેનગઢી પ્રદર્શિત કરે છે? આ વાકયોમાં શું સત્ય છે? કઈ પણને એ નહિ સમજાય વિરોધ અને વાછળથી ભરેલું એ વાક્ય છે. એકજ વાક્યમાં કુંભાર પોતાની સ્વતંત્ર ગ્યતાથી હાજર છે અને છનાં કુંભારે ઘડે પેદા નથી કર્યો એવા પરસ્પર વિરોધી કથન સમાવેશ કરવામાં આવ્યા છે. આનું નામ અવિચાર અને અજ્ઞાન યુકત કાળ ક્ષેપ. જે કુંભારે ઘડે કર્યો નથી અને ઘડાને કુંભારના નિમિત્તની અપેક્ષા નથી તો પછી ત્યાં કુંભારને રહેવાની જરૂરત શી ? શું કુંભારના માત્ર દેખાવથી એ ઘડે તૈયાર થઈ ગયે શું ?કુંભારની ઉપસ્થિતિની અપેક્ષા છે. છતાં ઘાના નિર્માણમાં એને કાંઈ હિસ્સો નથી એમ કહેવાનો કાંઈ અર્થ ખરો ? કોઈ વિદ્વાન આ સાંભળે તો કહેનારને એ વિદ્રાન કઈ પંક્તિમાં મુકશે ભલા ? લેકે કહેશે કે વાતા તે ભૂખે પરંતુ શ્રોતાય મૂખ ? ખરેખર એમ નહિ, તો બીજું શું? તે સોનગઢી શું કહેવા માગે છે. શું ઠસાવવા માગે છે તે આવા આવા એના વાક્ય વાંચવાથી, વિચારવાથી સમજાશે.'
ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે “ માટીમાં સ્વતંત્ર તે સમયની લાયકાતથી ઘડો થયો છે.” તો કહેવાનું કે માટીમાં તે સમયની જે પર્યાય છે તો તે માટી પર્યાય ઘડા સાથે જાય છે અને ઘડા સાથે જાય તે ઉપાદાન કારણ છે પણ તે નિમિત્ત કારણ નથી. નિમિત્ત
૧. એજન, પૃ. ૫૭.
