________________
છ પ્રકરણ
“સમયસાર” વિષે કાંઈક. ૫. નાથુરામ પ્રેમીના લિખિત મંતવ્યાનુસાર આચાર્ય કુંદકુંદ - સામાન્ય અભિપ્રાય પ્રસરી રહ્યો છે તેટલા મશહૂર ને'તા. તેમને
સમયસાર” નામનો ગ્રંથ પણ આગળના વખતમાં એટલે બધા પ્રસિદ્ધ નો'તે એટલે તે અત્યારે થઈ રહ્યો છે. આચાર્યનું જીવન તત્સમયે કેવું હતું એ જણવાના કશા સાધને અપણી પાસે નથી. પરંતુ ગ્રંથ જેમાં અત્યારે એ વિદિત થાય છે કે એમણે આગમસ્થ વિચારોનું હાર્દ પલટાવી નાખ્યું છે અને ન ઉપર વધારે ભાર મુકી કઈ અલગ રસ્તાનું જ અવલંબન કર્યું છે. આગમાનુસાર પટું દ્રવ્યો પૈકીનું જીવ દ્રય કર્તા અને ભક્તા એમ બને છે. અન્ય દ્રવ્યો. અકર્તા અને અભક્તા છે. “સમયસાર” માં આચાર્ય કહે છે કે કર્મને કર્તા કર્મ છે અને જીવ જીવને એટલે કે જીવ સ્વભાવને કર્તા છે. અર્થાત મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, અને અજ્ઞાનાદિથી કર્મબંધ થાય છે પરંતુ જીવથી નહિ કારણ જીવ તે પિતાના સ્વભાવનું મંથન અને મનન કરે છે. એમના આ અભિપ્રાયની ગંજક ગાથા નીચે પ્રમાણે છે –
ण वि परिणमदि ण गिङ्गदि उप्पज्जदि ण परदव्वजाए । णाणी जाणतो वि हु पुग्गलकम्मफलमणतं ॥
(૮) અર્થ –નાની અનંત પુદગલ કર્મના ફલને જાણો છો પદ્રવ્ય પર્યાયમાં પરિણમતું નથી તેમ તેને ગ્રહણ કરતું નથી અને તેમાં ઉપજતો નથી. અર્થાત તે કર્મ કર્તાભાવ તેને (જીવન) - નથી. ભાવાર્થ એ છે કે જીવ દ્રવ્ય અંતર્થાપક છતાં એટલે કે ગ્રહણ, વ્યાપ્તિ, અને પરિણમન કરવા છતાં બહાર ભાવે તે રહે છે. તેમાં તે પરિણમત નથી.
