________________
કાલ સ્વભાવ ને ભવિતવ્યતા, એ સઘળા તુજ દાસી રે; મુખ્ય હેતુ તું મોક્ષનો, એ મુજને સબળ વિશ્વાસો રે
- ઉપા. યશોવિજયજી. આવા આગમધર પુરુષો આમ કહેતા હોય, વ્યાકરણ, કાવ્ય, ન્યાય, કોશ,આગમ,વેદ, ઉપનિષદુ, પુરાણ વગેરે તમામને પચાવી ચૂકેલા મહાપુરુષ જ્યારે આવું કહેતા હોય ત્યારે વાત વિચારવા જેવી નથી લાગતી ? એમના જેટલી પ્રજ્ઞા અને એમના જેટલો અભ્યાસ આપણો ખરો ?
ભગવાનથી બધું થાય એ ખરું, પણ પુરુષાર્થ તો આપણો જ ને ? આમ વિચારીને ભગવાન અને ભગવાનની આજ્ઞા ગૌણ બનાવીને આપણે આપણી જાતને પ્રધાન માની લઈએ છીએ. પણ વિચાચે, ભગવાન વિના બીજા કોઈની ચિક્રવર્તી કે વાસુદેવ વગેરેની આજ્ઞા માની હોય તો મોક્ષ થાય? અહંકારને ઓગાળવો હોય તો આ વિચારણા સામે ચખવી જ ડી. એ વિના સાધનાનો માર્ગ નહિ ખુલે. અહંકાર-સહિત ચિત્ત કદી સાધના-ચોગ્ય બની શકતું નથી.
ભગવાનના જે ગુણને પ્રધાન બનાવીને સ્તુતિ કરીએ તે ગુણ આપણામાં આવે જ. આ નિયમ છે. કદીક તમે પ્રયોગ કરીને જોજો.
પુરિસદા' વિશેષણમાં ભગવાનનો સત્ત્વગુણ બતાવ્યો છે.
હેમચન્દ્રસૂરિજી પ્રથમ વાર કુમારપાળને મળ્યા ત્યારે કુમારપાળે પૂછેલું ઃ ઉત્કૃષ્ટ ગુણ ક્યો ? પૂછનારને ધ્યાનમાં રાખીને સૂરિજીએ જવાબ આપ્યો : સત્વ ગુણ.
સત્ત્વ ગુણથી જ ત્રણ ભાઈમાંથી કુમારપાળની પસંદગી કરવામાં આવેલી. પહેલો નમ્રતાપૂર્વક, બીજો ગરીબડો બનીને બેઠો જ્યારે કુમારપાળ રૂઆબપૂર્વક બેઠેલો. આથી જ પસંદગી પામેલો.
સત્ત્વગુણ વીર્યાચારના પાલનથી પ્રગટે છે. માટે જ બીજા ચાર આચાર જેટલા ભેદો [૩૬] વીર્યાચારના છે. એનો અર્થ એ થયો કે બધામાં વીર્ય જોઈએ. જો એ ન હોય તો એકેય આચારનું પાલન થઈ શકે નહિ. દેવવંદન, પ્રતિક્રમણ બેઠાં-બેઠાં કરવું, જલ્દી કરવું, મનનું ચિંચળ હોવું, વગેરે દોષો આત્મવીર્યની ખામીના કારણે જન્મે છે.
કહે, કલાપૂર્ણસૂરિ-૩
* * * * * * * * * * * *
૩૫૧
