________________
પર
મરાઠા કાલ
[ પરિકરવા એણે છેવટે પેશવા સાથે સત્તાવાર કરાર કર્યો (માર્ચ ૨૩, ૧૭૩૦). પેશવાએ મદદ આપવાના બદલામાં ગુજરાતના અમુક ભાગ પરના ચેથ અને સરદેશમુખીના હક્ક માગ્યા, જે આપવામાં આવ્યા.
પેશવા અને સરબુલંદખાન વચ્ચેની સમજુતીના પ્રત્યાઘાત બે રીતે પડયા: દિલ્હીની મુઘલ સરકારે પેશવા સાથે થયેલા કરારને ઇન્કાર કર્યો ને સરબુલંદખાનની જગ્યાએ જોધપુરના રાઠોડ મહારાજા અભયસિંહને મેક. અસંતુષ્ટ બનેલા પિલાજી ગાયકવાડ, કંથાજી કદમ બાંડે, ઉદાજી પવાર, કાન્હજી ભોંસલે વગેરેને સેનાપતિ દાભાડેએ પેશવા વિરુદ્ધ મોરચે ગઠવી પિતાના પક્ષે એકત્ર કર્યો. ૧૭ રાજ શાહુને દાભાડેની આવી પ્રવૃત્તિની જાણ થતાં મરાઠાઓ વચ્ચેનું ઘર્ષણ નિવારવા પ્રયાસ કર્યો, પણ એ સફળ ન નીવડ્યા.૮
દાભાડેએ રચેલા સંગઠનનાં એકમોનાં લશ્કર એકત્ર થાય એ પહેલાં જ એ મેટી ફેજ સાથે ગુજરાતમાં આવ્યો ને સૂબેદાર અભયસિંહ સાથે સમજૂતી કરી (ફેબ્રુઆરી, ૧૭૩૧). પેશવાની ઈચ્છા પિલાજી પાસેથી વડોદરા લેવાની પણ હતી, આથી એણે વડોદરા પર ઘેરો ઘાલ્યો. આ જ અરસામાં દખણમાં નિઝામે મુશ્કેલીઓ ઊભી કરતાં ઘેરે ઉઠાવી લઈ એ ડભોઈ તરફ જવા નીકળ્યા, પરંતુ રસ્તામાં જ ભીલાપુર(જિ. વડેદરા) ગામ પાસે દાભાડેનાં સંયુક્ત લશ્કરનો સામને, કરવો પડયો. બંને પક્ષો વચ્ચે ભારે લડાઈ થઈ (એપ્રિલ ૧,૧૭૩૧). ભીલાપુરની આ લડાઈમાં પેશવાની ભારે જીત થઈ. યંબકરાવ દભાડે અને પિલાઇન મેટો પુત્ર સયાજીરાવ પણ એમાં માર્યા ગયા. ૧૯ ઘાયલ થયેલ પિલાજી પિતાના બીજા બે પુત્ર દમાજીરાવ અને ખંડેરાવ સાથે મહામુશ્કેલીએ રણમેદાન છોડી સોનગઢ પહોંચી ગયો.૨૦ ઉદાજી પવાર વગેરેને કેદી બનાવાયા. દાભાડેનું લશ્કર વેરવિખેર થઈ ગયું.
લડાઈથી ખળભળેલા વાતાવરણને શાંત પાડવા પેશવાએ સમજુતીસમાધાનથી કામ લીધું. ચુંબકરાવ દભાડેની જગ્યાએ એના સગીર વયના પુત્ર યશવંતરાવને સેનાપતિ પદે નીમવામાં આવ્યો ને યશવંતરાવના મુતાલિક એટલે નાયબ તરીકે પિલાજ ગાયકવાડને નિમવામાં આવ્યું. વધુમાં પિલાજીને સેના ખાસખેલ અને ખિતાબ આપ્યો.
ભીલાપુરની લડાઈ પછી પિલાજી શક્તિશાળી બન્યો. એણે અભયસિંહ સામે પિતાની લશ્કરી પ્રવૃત્તિ કેન્દ્રિત કરીને નેધપાત્ર સફળતા મેળવી. પરિણામ એ આવ્યું કે આવા પ્રબળ શત્રુને દૂર કરવા અભયસિંહે કાવતરું એન્યું.
