________________
૨ જુ ]
છત્રપતિએ અને પેશવાઓ...પૂર્વ સપ
[૩૩
નીમ્યા. શાહુના મૃત્યુ પછી છત્રપતિપદે ૧૭૫૦ માં રામરાજાના અભિષેક થયો. રામરાજા નિ`ળ હાઈ તારાબાઈના તાબામાં રહેતા ને રાજ્યની સર્વ સત્તા પેશવાના હાથમાં આવી. તારાબાઈને કારણે મરાઠાએમાં આંતરવિગ્રહ થયેા, પરંતુ છેવટે તારાબાઈને નમતુ' આપવું પડયું. ૧૯૬૦ માં કેલ્હાપુરના રાજા શંભુજીનું મૃત્યુ થયું. પેશવા કોલ્હાપુરને સતારા સાથે જોડી દેવા માગતા હતા, પરંતુ એ અરસામાં પાણીપતનું ત્રીજું યુદ્ધ થયું. એ પહેલાં ઈ. સ. ૧૭૫૪ થી ૧૭૫૯ સુધીના ગાળામાં મરાઠા અને નિઝામ વચ્ચે યુદ્ધ થયાં. ઈ. સ. ૧૭૬૦ માં નિઝામ સંપૂર્ણપણે હારી ગયા. ગુજરાત પર પેશવા અને ગાયકવાડની સત્તા સ્થપાઈ. મરાઠા સત્તા પરાકાષ્ટાએ પહેાંચી, પરંતુ પાણીપતના મેદાનમાં લડાયેલા યુદ્ધમાં મરાઠાઓની અહમદશાહ અબ્દાલી સામે કારમી હાર થયાના સમાચાર સાંભળી આદ્યાત પામેલ પેશવા બાલાજી બાજીરાવ મૃત્યુ પામ્યા (૧૭૬૧).
પેશવા માધવરાવ ૧ લેા (ઈ. સ. ૧૭૬૧ થી ૧૭૭૨)
બાલાજી બાજીરાવના અવસાને એના બીજા પુત્ર માધવરાવને પેશવાપદ અપાયુ (૧૭૬૧). આ સમયે એના કાકા રઘુનાથરાવ (રાધાબા) સગીર પેશવાના વાલી તરીકે વસ ધરાવતા હતા. થાડા વખતમાં નિઝામના ભાઈ નિઝામઅલીએ પુણે પર આક્રમણ કર્યું, પરંતુ એ હાર્યો તે એણે સધિ કરી. ૧૭૬૨ માં પેશવા અને રાધાબા વચ્ચે આંતરવિગ્રહ થયા એમાં થયેલી સ ંધિમાં રાધાબાને વહીવટી સત્તાએ પ્રાપ્ત થઈ. ૧૭૬૩ માં પેશવાના સૈન્યે નિઝામઅલીની ફેોજને હરાવી, ૧૭૬૪ માં કર્ણાટકના હૈદરઅલી સાથે યુદ્ધ થયું; આ ૧ લા માયસેર–વિગ્રહમાં મરાઠાઓને વિજય થયા. ૧૭૬૫-૬૬ માં પેશવાએ જાતાજી ભાંસલેને હરાવ્યેા. મુઘલ પાદશાહ શાહઆલમ ૨ જા પાસેથી બંગાળ અને બિહારના · દીવાની હક ’ મેળવી અંગ્રેજો એ પ્રાંતાના શાસક બન્યા. અંગ્રેજોએ બંગાળ બિહાર મદ્રાસ મુંબઈ વગેરે પ્રદેશામાં સત્તાની જમાવટ કરી હતી. પેશવા માધવરાવ એમની વધતી જતી સત્તાથી ચિંતાતુર હતા. ૧૭૬૭ માં મરાઠાએ અને હૈદરઅલી વચ્ચે ખીજો માયસેાર–વિગ્રહ થયે, જેમાં હૈદરઅલીને પરાજય થયા. ૧૭૬૮ માં રાધેાખાને નજરકેદ કરવામાં આવ્યા. ૧૭૭૦ માં ત્રીજો માયસાર–વિગ્રહ થયા તેમાં પણ હૈદરઅલીના પરાજય થયા ને છેવટે ૧૭૭૧ માં સધિ થઈ. ૧૭૭૦ માં આગ્રા અને મથુરામાં મરાઠાઓને જીત મળી, મહાદજી સિંધિયાએ ઉત્તર ભારતમાં જાટ, રાહિલા અને
ઇ-૭-૩
