________________
૧ શા કાલ
[ 5. ક્ષમાયાણગણિએ રૂપચંદ્રગણિના ૧૧ સગેના “ગૌતમીયાવ્ય' ગ્રંથ પર “ગૌતમીપ્રકાશ' નામની વ્યાખ્યા રચવાનો આરંભ વિ. સં. ૧૮૨૭( ઈ.સ. ૧૭૭૦-૭૧)માં રાજનગરમાં કરેલું અને વિ. સં. ૧૮૫ર(ઈ. સ. ૧૭૯૫-૯૬) માં જેસલમેરમાં સમાપ્ત કરેલી. આ વ્યાખ્યાગ્રંથમાં “ગૌતમયકાવ્ય 'ના રચચિંતાના અર્થગંભીર શબ્દોને તેમજ ગૂઢ ભાવોને ખૂબ જ સરળ અને મનોરમ પદ્ધતિથી સ્પષ્ટ કરેલ છે. મૂળ કોના શબ્દોને સમજાવવા વ્યાકરણનાં સૂત્ર મૂક્યાં છે. અભિધાનચિંતામણિ વિશેષાવશ્યકભાષ્ય વગેરે દેશોનો ઉલ્લેખ પણ પ્રસંગોપાત્ત કરવામાં આવ્યો છે. આ ગ્રંથમાં વ્યાખ્યાકારની વિદ્વત્તા, પ્રૌઢ અનુભવશીલતા તથા અનુપન વિવેચનશક્તિનાં દર્શન થાય છે. ટીકાકારની પ્રશસ્તિમાં કવિએ ગુરુ પરંપરા આપેલી છે. તિવિજ્યગણિ રચનાવષ વિ. સં. ૧૮૪૫ (ઈ.સ. ૧૭૮૮-૮૯)
તેઓ તપાગચ્છના પવિજયગણિના શિષ્ય હતા. એમણે વિ. સં. ૧૮૪૫ માં “ તસ્વામૃત' નામના ગ્રંથની રચના અણહિલપુર પાટણમાં કરી. કૃતિના આરંભમાં ઈષ્ટદેવને નમસ્કાર તેમ ગ્રંથરચનાનું પ્રયોજન સમજાવવામાં આવ્યું છે. આ ગ્રંથમાં આત્માને આ લેક અને પરલેકમાં સુખપ્રાપ્તિના ઉપાય, મેહનીય કર્મનું પ્રાબલ્ય, મિથ્યાત્વને ત્યાગ, આયુષની અનિત્યતા, જિતેંકે ઉપદેશેલા ધર્મથી સુખપ્રાપ્તિ, વિષયત્યાગ, કામને શાંત કરવાના ઉપાય, વૈરાગ્ય, મહાપુરુષનાં લક્ષણે, શીલનું માહાભ્ય, દ્રવ્યના દોષ વગેરે વિષયોનું નિરૂપણ ૩૩૭ કલેકેમાં કરવામાં આવ્યું છે. અંતે આઠ લેકમાં ગ્રંથકાર-પ્રશસિત આપવામાં આવી છે, જેમાં કવિએ પિતાની ગુરુપરંપરા દર્શાવી છે. સુનિ રંગવિજય રચના વર્ષ સં. ૧૮૬૫ (ઈ.સ ૧૮૦૮-૦૯) - મુનિ રંગવિજયે “ગુજરદેશરાજવંશાવલી” નામની કૃતિની રચના સં. ૧૮૬૫ માં ભૂપુર(ભરુચ)માં કરેલી. કૃતિને અંતિમ શ્લોકમાં જણાવ્યા અનુસાર યવન રાજવી રોમટના આદેશથી ખત્રી ભગવંતરાય પાસેથી રાજાઓની માહિતી સાંભળીને કવિએ આ કૃતિની રચના કરેલી. આ એક ૯૫ કલેકનું નાનું કાવ્ય છે. કાવ્યના લેક અનુણ્ય આર્ય ઉપજાતિ વસંતતિલકા શાર્દૂલવિક્રીડિત સ્ત્રગ્ધરા વગેરે દેશમાં રચ્યા છે. કૃતિમાં પાંચ ખંડ છે: ૧. મગધ રાજવીઓ અને એ પછી ઉજજનની ગાદીએ આવેલા રાજવીઓનાં નામો અને એમના રાજ્યકાલનાં વર્ષ, ૨. ચાકિટ વંશના રાજવીઓ, ૩. ચૌલુક્ય વંશના રાજાઓ, ૪. વાઘેલા વંશના રાજાઓ અને ૫. યવન વંશના અર્થાત દિલ્હીના સુલતાને તથા મુઘલ બાદશાહો. પ્રત્યેક રાજા માટે કર્તાએ મેટે ભાગે એક એક
