________________
૨૮૬ ] મરાઠા કાલ
[5. વળી ઉપયુક્ત ખંભાતી શરાફના ચેપડામાંથી જાણવા મળે છે કે રૂપિયાની ચાર જાતે હતી. સાધજા ફટફટી ચીપટ અને મોટી ચીટ, આ ચારેયના મૂલ્યમાં થોડોક ફરક રહેતો. આ સિક્કા ખંભાતના નવાબના હતા. બાબાશાહી અને સિકકાઈ રૂપિયા સાથે એનો વટાવ ચાલતા. ૧૦૦ બાબાશાહીના ૧૫ ખંભાતી ગણાતા અને ૧૦૦ ખંભાતીના ૭૦ સિક્કાઈ ગણાતા, જો કે વટાવનો દર બદલાતે રહેતે. આ કારણે કેટલા પૈસાને રૂપિયો ગણ એનું નિશ્ચિત ધોરણ ન રહેતું. કેટલીક વખતે ૪૪ પૈસાને રૂપિયા ગણાતો, કેટલીક વખત ૫૪, ૫૮ અને કોઈ વાર ૧૦૦ પૈસાને ગણાતો એવું જના ચોપડા ઉપરથી જણાય છે. ૩૩ સરકારી કચેરીઓમાં અને નાણાવટીઓને ત્યાં જુદાં જુદાં ચલણના વટાવનાં પત્રક રાખવામાં આવતાં.
સિક્કા પડાવવા માટે વેપારીઓ તાંબું અને રૂપું લાવતા. યાદીમાં અમુક ભાગ તાંબું ઉમેરવા માટે ચેકસીઓ પાસે લઈ જતા અને તૈયાર લગડીઓ ટંકશાળમાં લાવતા. ત્યાં નિશ્ચિત લાગત લઈને સિકકા પાડી આપવામાં આવતા. ખંભાતની ટંકશાળમાં રૂપાનાણામાં રૂપિયા, અર્ધી અને પાવલી એમ ત્રણ પ્રકારના અને તાંબાનાણીમાં એક પૈસે, અ પૈસા અને બે પૈસે એમ ત્રણ સિક્કા પડતા.૩૪ તાંબાને આજે પણ ચાલતે.
આપણે અભ્યાસપાત્ર કાલખંડમાં પેશવા ગાયકવાડ અને ખંભાતના નવાબ ઉપરાંત છોટાઉદેપુરના મહારાવળ, જૂનાગઢના નવાબ, કચ્છના રાવ, નવાનગરના જામ સાહેબ, સુરતના નવાબ વગેરેએ પણ પિતાના સિકકા પાડ્યા હતા. જો કે નેધપાત્ર એ છે કે સાર્વભૌમ મુઘલ સત્તાનો અસ્ત થઈ રહ્યો હતો ત્યારે પણ આ બધા રાજવીઓ એ સત્તાના પ્રતિનિવિઓ તરીકે સિકકા પાડતા હોય એ પ્રકારનાં ચિહ્નો કે લખાણે એમના સિકકા ઉપર છે.૩૫ સૌરાષ્ટ્રમાં તાંબાના સિક્કામાં પાંચિયા અને દેકડા પણ હતા. એક રૂપિયાના સે દોકડા આવતા. નવાનગરની જામશાહી અને જૂનાગઢની દીવાનશાહી કેરીની તેમજ કરછની કેરીની કિંમત રૂપિયાના ચેથા ભાગ જેટલી હતી. દીવને પોર્ટુગીના -રાળ (રિયાલ) ચલણમાં હતા અને એની પ્રતિષ્ઠા ઊંચી હતી. એ વખતે રાણાશાહી કરી છીયા-પરબંદરના રાણાઓની પણ પ્રચારમાં હતી.
વહાણવટું તથા સંબંધી વિષયોનું અવલોકન હવે કરીએ. મુઘલ કાલનું સૌથી મોટું બંદર સુરત હતું અને જહાજો બાંધવાને માટે જહાજ વાડે સુરતમાં હતો એ વાત આ ગ્રંથમાલાને છઠ્ઠા ગ્રંથ “આર્થિક સ્થિતિ ”
