________________
-૧રર]
મરાઠા કાલ
[ .
; ખંડણી ન આપવાથી સદાશિવરાવ ચડી આવ્યું. વીશ હજાર પેશકશ લઈ , એણે ઘેરે ઉઠવ્યો.
મોમિન ખાનને સુરતની અંગ્રેજી કોઠીના કેપ્ટન સાથે મૈત્રી થયેલી એ કારણે - સુરત સુધી જઈ ત્યાંથી અંગ્રેજી વહાણ દ્વારા એ મુંબઈ ગયો અને ત્યાં પુણેમાં શિવાને આદરસત્કાર પામ્યો. ભાન લઈ બે મહિને એ પાછો એ જ રીતે પરત આવી ગયેલે (ઈ. સ. ૧૭૬૦). મોમિભખાને વાર્ષિક રૂ. ૮૪,૦૦૦ ની ખંડણી પેશવાને આપતો હતે. ઈ. સ. ૧૭૬૧ માં અહમદશાહ અબ્દાલીને હાથે પાણીપતના છેલા યુદ્ધમાં મરાઠાઓની ભારે મોટી હાર થવાથી દિલ્હીની બાદશાહતમાં થર્ડ જેર આવ્યું હતું એટલે ગુજરાતમાંથી મરાઠાઓને હાંકી ( કાઢવા માટે એમનખાનને કહેવામાં આવ્યું. સહાય માટે બાદશાહ તરફથ્રી સન્ય આવી રહ્યું છે એ આશાએ મેમિનખાન અને ભરૂચના નવાબ સાથે મળી જંબુસરનો કબજે કરી લીધું. અબ્દાલી હિંદ છેડી જતાં મરાઠાઓમાં પાછું - બળ આવ્યું હતું એટલે ગુજરાતની પરિસ્થિતિ જાણવામાં આવતાં પેશવાએ સદાશિવ રામચંદ્રને રવાના કર્યો. દભાઇ ગાયકવાડની સહાયથી ચડી આવી એણે ખંભાત ચોર્યાસી પરગણાનાં ગામ લુંટી પ્રદેશને તારાજ કરી નાખ્યો. થયેલા ' યુદ્ધમાં મોમિન ખાનને પરાભવ થયો. બાદશાહી લકર આવ્યું નહિ અને સલાહ કરવી પડી; બે વર્ષથી નહિ આપેલી ખંડણી ચૂકતે કરવી પડી.
ધીમે ધીમે મોમિનખાન સખત રીતે નાણાંની ભીડમાં આવવા લાગ્યો. એ ભીડ ટાળવા એણે પ્રજા ઉપર જ ભારે વેરા નાખ્યા, પરિણામે વિદ્વાન બ્રાહ્મણો તે સુરત તરફ અંગ્રેજોના આશ્રમમાં જઈ રહ્યા. પ્રજા પાસેથી જે -રકમ મળી તે માત્ર બે લાખની હતી. - ઈ.સ. ૧૭૬૬ માં કેળીઓ અને કાઠીઓને ખંભાતને ભારે ત્રાસ ભોગવ પડ્યો હતો, આમાંથી બચાવવા ખંભાતની હદમાંથી ન લૂટે એ શરતે પસાર થવાનું અને દર વર્ષે રૂ. ૪,૦૦૦ કળીઓને આપવાનું મોમીન ખાનને કબૂલ કરવું પડ્યું. દામાજીરાવના અવસાને પેશવાનો ભાગ અડધે હતા તે - હવે ચોથ થઈ ગયો. - ઈ.સ. ૧૭૭૧ માં અંગ્રેજોએ કેળી ચાંચિયાઓ પાસેથી તળાજાનો કિલે અને બંદર જીતી લીધાં હતાં તે મેમિનખાને રૂ. ૭૫,૦૦૦ માં વેચાણ લીધાં, એવી શરતે કે એ કંપની સત્તા વતી મેમિનખાન સાચવે અને કંપનીની રજા વિના કોઈને આપે નહિ, લશ્કરના હેતુઓ જરૂર પડતાં આ બંનેને કંપની
