________________
સમકાલીન રાજ્ય
[ ૧૭૪ મુક્ત થશે અને પાછા કેદ પકડાયો. થોડા સમય પછી વળી એ મુક્ત થયે.
આશકરણ નામના એક અધિકારીએ આ ડામાડોળ પરિસ્થિતિને લાભ રાજધાની લૂંટીને લીધે. રાવ આ અપમાન સહન કરી ન શક્યો, પણ ત્યાં તે આશકરણ સિંધ તરફ નાસી ગયો. નાસતી વખતે રાવના સૈનિકોએ એને અટકાવવા પ્રયત્ન કરેલ. આ ઝપાઝપીમાં પલાના એક સૈનિકની ગોળીથી રાવ. એના એક પગમાં જખમી થયો અને ફરી કેદ પકડાયો.
રાજ્યનું હિત ઈચ્છનારા જમાદાર ફતેહમામદે ગરાસિયાઓનાં, મિયાણાઓનાં અને ધર્મસ્થાનાને અપાયેલાં ગામો ઉપર વેરે નાખ્યો તેથી ગરાસિયા ગુસ્સે થયા. ધમડકા (તા. અંજાર)ને ગરાસિયો ફતેહમામદની હવેલીમાં ઘૂસી ગયો ને એણે જમાદાર પર ઘા કર્યો, પણ એ બચી ગયો ને જમાદારના માણસે એ ગરાસિયાના ટુકડે. ટુકડા કરી નાખ્યા. ફતેહમામદે એના પરના ઘામાંથી ચાર મહિને બેઠે થયા પછી ધમડકા અને બારી (તા. ભચાઉ) ગામ ખાલસા કર્યો. સણા (તા. રાપર) ના ઠાકોરને પણ તાબે કર્યો. જે ગરાસિયા સામે થયા તેમને ભારે સજા કરી. એણે બનાસકાંઠાનું વારાહી લૂંટવું, બાલંભાને કિલ્લા પર કચ્છનો હકક છે એમ કહી એ નવાનગરના પ્રદેશ ઉપર પણ ચડાઈ લઈ ગયો અને એણે નવાનગરને કેટલાક પ્રદેશ ઉજજડ કર્યો, પણ મેરુ ખવાસ નવાનગર અને જૂનાગઢની સંયુક્ત સેનાઓ સાથે સામે આવ્યો ત્યારે ફતેહમામદ પાછા ફરી આવ્યો. ફરી પણ એણે નવાનગર પર વિજય મેળવવા પ્રયત્ન કર્યો. આમાં પણ એને નિષ્ફળતા મળી. એણે હાલારમાં કચ્છનાં કેટલાંક થાણાં મૂક્યાં અને એ પાછો ફર્યો.
એક સૂચક પરિવર્તન ઈ.સ. ૧૮૦૯ માં આવ્યું. કંપની સરકાર અને કરછ રાજ્ય વચ્ચે કરાર થયા તેમાં કંપની સત્તા તરફથી વડેદરાના રેસિડેન્ટ કર્નલ વકર દ્વારા ગ્રીનવૂડ અને કચ્છ રાજ્ય તરફથી જમાદાર ફતેહમામદ હતે. કરાર થયા છતાં થોડા સમય સુધી ફતેહમામદે અંગ્રેજ સત્તાનું ઉપરીપણું કબૂલ્યું નહિ અને એની ધૂંસરીમાંથી છૂટવા અને કચ્છને સ્વતંત્ર કરવા ઈ.સ. ૧૮૧૭ માં યુક્તિઓ અજમાવી. એણે કેટલાક બહારવટિયાઓને હરકત કર્યો. સિવાય લૂંટફાટ કરવા દીધી, આથી કંપની સત્તા તરફથી ખરીતે લઈને કેપ્ટન મેકમને એલચી તરીકે કચ્છ જવાનો હુકમ થયો. લૂંટારાઓએ ચલાવેલી લૂંટ ભરપાઈ કરવાને ફતેહમામદે ના પાડતાં બીજો ખરીતે આવ્યો. આવી. ગડમથલ ચાલતી હતી એ દરમ્યાન કેલેરાથી ફતેહમામદ મરણ પામ્યો. રાયધણ જનું પણ એ જ વર્ષે ચેડા જ દિવસો બાદ અવસાન થયું.
