________________
મરાઠા કાલ
[ પ્રા.
સૌરાષ્ટ્રમાં વેકરનું સમાધાન
સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડ અને પેશવાની વારંવારની મુલાકગીરી ચડાઈઓથી. ત્રાસેલા તેમજ ભાવનગર જુનાગઢ અને નવાનગર જેવાં મોટાં રાજયોથી ભયભીત રહેતા કેટલાક નબળા રાજવીઓ તાલુકદારો અને દરબારોએ એમાંથી પોતાને ઉગારવા અને રક્ષણ આપવા માટે ૧૮૦૩ માં મેજર વકરને વિનંતી કરી, પણ મુંબઈની અંગ્રેજ સત્તાએ મેજર વોકરને એવી પરવાનગી આપવામાં વિલંબ કર્યો, છતાં છેવટે આવી દરમ્યાનગીરી કરવામાં અંગ્રેજોનું હિત સધાતું જોઈ પરવાનગી અપાઈ. એની પાછળ સૌરાષ્ટ્રમાં અંગ્રેજોનું આધિપત્ય સ્થાપવાની સાથે અન્ય લાભ પણ થતા હતા. ગાયકવાડના સેનાપતિને સૌરાષ્ટ્રમાંથી ખંડણી ઉઘરાવવા મદદ કરવાની ફરજ આ નિમિત્તે બજાવી શકાય એમ હતી, વળી ખંડણી ઉઘરાવવાના કાર્યમાં અધિકારી ત્યાં હોય તે નિરીક્ષણ પણ રાખી શકે, કેમકે અંગ્રેજ સત્તા પણ ખંડણીમાં અંશતઃ હિસ્સો ધરાવતી હતી, તેથી એમાં એને સીધે રસ હતે. વળી સૌરાષ્ટ્રના દરિયાકાંઠા પર એક બંદર પ્રાપ્ત થાય એવી શક્યતા પણ હતી. ફ્રાન્સના એજન્ટો દ્વારા થતાં. કાવતરાં અને પ્રવૃત્તિઓ પર આ બંદરથી સીધી દેખરેખ રાખી એનો પ્રતીકાર થઈ શકે એમ હતું. આ બધા માટે મુંબઈની અંગ્રેજ સત્તાનું લક્ષ્ય કચ્છ પર કેંદ્રિત થતું હતું. અંગ્રેજ અધિકારી સાથે હોય તે બળજબરીથી થતા ખંડણી–વસૂલાતના કાર્યમાં સુધારો પણ સૂચવી શકાય. આમ અંગ્રેજ દર માનગીરી માટે ઘણાં કારણ હતાં, આથી મુંબઈના ગવર્નરે મેજર વોકરને ઈ. સ. ૧૮૦૭ માં સૌરાષ્ટ્રના પ્રશ્નોનું નિરાકરણ લાવવાની પરવાનગી આપી. એ પૂર્વે એણે એ વિસ્તારનાં બધાં રાજ્યોને લગતાં આર્થિક અને સજકીય પાસાં તપાસી લીધાં હતાં.૨૦
મેજર વેકર અને બાબાજી આપાજી તુરત પોતાની સેનાએ લઈ સૌરાષ્ટ્ર, પહોંચ્યા (ઑગસ્ટ, ૧૮૦૭). ઘુંટુ (તા. મોરબી, જિ. રાજકોટ ) ગામે. એમણે નોતરેલા ઘણું રાજવીઓ તાલુકદારો અને દરબારો આવ્યા તેમની સાથે લાંબી ચર્ચા વિચારણાને અંતે સમાધાનકારી કરાર થયા તમે, ૧૫, ૧૮૦૮). આવા કરાર કુલ મળીને ૧૫૩ થયા. એ કરારો “વોકર સેટલમેન્ટ” તરીકે ઓળખાય છે. આ કરારોથી મુલકગીરી પદ્ધતિ નાબૂદ કરવામાં આવી. દરેક રાજવીના ને દરબારના પિતાપિતાના પ્રદેશમાં વહીવટ કરવાના અધિકાર ચાલુ. રખાયા. કરારમાં જોડાનાર રાજવીઓ અને દરબારોએ પોતાના પ્રદેશમાં સામાન્ય શાંતિ અને વ્યવસ્થા જાળવવાની અને પેશવા કે ગાયકવાડી પ્રદેશને રક્ષણ
