________________
કર ]. - મરાઠા કાલ
[પ્ર. કલમે આ પ્રમાણે હતી : (૧) ફરસિંહરાવ પેશવાને કઈ પણ ખંડણી આપવી નહિ. ( આવી રીતે એ પેશવાથી બિલકુલ સ્વતંત્ર થઈ ગયો). (૨) અંગ્રેજોને ૩૦૦ ઘોડેસવારોની અથવા ખપ પડે વધારે મદદ આપવી. (૩) ઈસ્ટ ઇન્ડિયા કંપની સાથે ગુજરાત વહેંચી લેવું. (૪) જે દિવસે પેશવાના હાથમાંથી અમદાવાદ અંગ્રેજો જીતી લઈને એને આપે તે જ દિવસે ગાયકવાડ બદલામાં અંગ્રેજોને શિનોર તથા સુરત અઠ્ઠાવીસીમાં અમુક ભાગ આપે.
આ કરાર થતાં જ ગડાડે અમદાવાદ ઉપર હુમલો કર્યો અને ૧૫ મી ફેબ્રુઆરી ૧૭૮ ને રાજ એ તાબે કર્યું તથા એ ફરસિંહરાવને સેપી સુરત અઠ્ઠાવીસીમાંના સેનગઢ સિવાયના ભાગને એની પાસેથી કબજો લઈ લીધે.
અંગ્રેજોએ મરાઠાઓના ગુજરાત સહિતના મરાઠી હકૂમતના પ્રદેશમાંથી કેટલોક ભાગ પડાવી લીધો હતો; પુણેના મરાઠી સરદારોએ આ પ્રદેશ પાછે મેળવવા પ્રયત્ન કર્યો. ઘણી વાટાઘાટો અને પત્રવ્યવહાર બાદ ૧૭ મી મે ૧૮૮૨ના રેજ સાલબાઈ મુકામે એક સંધિ થઈ. આ સંધિથી ગાયકવાડના તાબે લડાઈ પહેલાં જે મુલક હતા તે એની પાસે જેમને તેમ રખાયા, પણ પુરંધરના તહનામા અનુસાર આપી દીધેલો ભાગ અંગ્રેજોને પાછો મળ્યો.”
સયાજીરાવ ગાયકવાડના મુતાલિક ફરસિંહરાવના અવસાન (ડિસેમ્બર, ૧૭૮૯) પછી ચાર વર્ષે એના સ્થાને આવેલા માનાજીરાવનું અવસાન થયું ત્યારે પેશવા તરફથી ગોવિંદરાવને મુતાલિપદ પ્રાપ્ત થયું, પણ એ માટે પેશવાએ એની પાસેથી સાવલી ગામ, તાપી નદીની દક્ષિણનો સઘળો પ્રદેશ અને સુરત શહેરની ઊપજમાં ગાયકવાડને હિસ્સો પિતાને આપવા હુકમ કર્યો. આ વખતે મુંબઈની અંગ્રેજ સત્તાએ દરમ્યાનગીરી કરી સાલબાઈની સંધિ અનુસાર ગાયકવાડને રાજ્યમાંથી કઈ પણ પ્રદેશ લઈ લેવા સામે વાંધો ઉઠાવ્યો, પરિણામે ગાયકવાડને પ્રદેશ બચી ગયો. આ પ્રસંગથી ગાયકવાડ ઉપર અંકુશ રાખવા અંગેના હક્કને લગતી બાબતમાં પેશવા અને અંગ્રેજો વચ્ચેની તકરાર વધી ગઈ.
સયાજીરાવના અવસાને (ઈ.સ. ૧૭૯૨) ગાદી પર આવેલા ગોવિંદરાવનું ઈ.સ. ૧૮૦૦ માં ૧૯મી સપ્ટેમ્બરે અવસાન થતાં ગાદી પર ગોવિંદરાવનો પુત્ર આનંદરાવ આવ્યો. પેશવાએ એ પૂર્વે ૬૦ લાખ રૂપિયા ગાયકવાડ પાસેથી પડાવ્યા હેવાથી રાજ્યની આર્થિક સ્થિતિ કફોડી બની હતી. એવામાં કડીના જાગીરદાર મહારરાવે બંડ કર્યું. આરબેએ પણ રાજધાની વડોદરામાં અરાજકતા ફેલાવવા
