________________
પેશવાઈ સત્તાની પડતી
[ ૧૩ આવી, એ સમયે ગોવિંદરાવનું અવસાન થયું (સપ્ટેમ્બર ૧૯, ૧૮૦૦).
ગોવિંદરાવના સમયમાં પેશવા બાજીરાવે વડેદરા રાજ્યને ખંડણી દંડ નજર વગેરેના અસહ્ય નાણાકીય બેજાથી તદ્દન નબળું બનાવી દીધું હતું. લશ્કરનો જ ખર્ચ રાજ્યની આવક કરતાં વધુ હતે. ન્યાયતંત્ર કે પ્રજારક્ષણ અને બીજાં પ્રજાકીય કાર્યો માટે દુર્લક્ષ અપાતું. તમામ સત્તા લૂંટફાટમાં માનનાર ઉદ્ ડ અને મિજાજી સ્વભાવના ભાડૂતી આરબ સેનિકોના હાથમાં કેન્દ્રિત થયેલી હતી. પેશવા અને સિંધિયા વડોદરા રાજ્યનું વિસર્જન થાય એ પ્રક્રિયાને ખૂબ રસપૂર્વક નિહાળી રહ્યા હતા. ૨૪ આનંદરાવ ગાયકવાડ (૧૮૦૦–૧૮૧૮)
ગોવિંદરાવને ૧૧ પુત્ર હતા. તેઓમાં ૭ અનૌરસ હતા, જે ગાદીના હકદાર ન હતા. તેઓમાં કાન્હજીરાવ સૌથી મોટો હતો. ગોવિંદરાવની પટરાણી ગહેનાભાઈએ જાહેર કર્યું કે મારા પુત્ર આનંદરાવને ગાદી નહિ અપાય તે હું પતિના મૃતદેહ સાથે સતી થઈશ. મંત્રી રાવજીની ગેરહાજરીમાં રાવજીના ભાઈ બાબાજી, આરબોના સરદાર મીર કમાલુદીન, મંગળ પારેખ અને સામળ પારેખે દરમ્યાનગીરી કરી ગહેનાબાઈને આનંદરાવના હક જાળવવા કબૂલાત આપી સતી થવાનો નિર્ણય પડતું મુકા, જો કે બધાને ખાતરી હતી કે આનંદરાવ નિર્બળ અને વ્યસની હોવાથી રાજ્ય ચલાવવા તદ્દન અયોગ્ય હતા, છતાં આનંદરાવને ગાદીએ બેસાડવામાં આવ્યો.
મંત્રી રાવજી વડેદરા પાછો ફરે એ પહેલાં જ કાન્હાજીરાવે મહારાજા -બનેલા આનંદરાવને ખુશ કરીને પિતાને તેના “મુતાલિક' એટલે કે નાયબ તરીકે નિમાવી દીધા, આરબોને રાવજી કરતાં પણ વધુ રકમ આપી પિતાના પક્ષે લઈ લીધા અને આનંદરાવના બધા અધિકાર ધીમે ધીમે પડાવી લઈ પિતે સાચી સત્તા ભોગવવા લાગ્યો. એણે નાણાં પ્રાપ્ત કરવા ઘણી ગેરરીતિઓ અજમાવી. રાજકુટુંબનાં સભ્યોની પણ ભારે કનડગત કરી. રાજ્યના આખા વહીવટમાં ભારે અવ્યવસ્થા ફેલાઈ. આ સંજોગોમાં આરાએ કાન્હાજીરાવના વિરોધીઓ પાસેથી વધુ લાંચ લઈ કાન્હજીરાવને કેદ કર્યો (જાન્યુઆરી ૧, ૧૮૦૧) અને રાણપુરના કિલ્લામાં રાખે. રાવજી ફરી પાછી સત્તા પર આવી ગયો. બ્રિટિશ દરમ્યાનગીરીને આરંભ
મંત્રી રાવજીએ વહીવટી સત્તા પુનઃ હાથમાં લીધી, પણ આરબે એમનાં
