________________
પરિશિષ્ટ ૧
ગાયકવાડના વડાદરા રાજ્યના ઇતિહાસ ( ઈ. સ. ૧૭૬૮ થી ૧૮૧૮ )
ગાવિંદરાવ (૧૭૬૮-૭૧)
દમાજીરાવના અવસાન પછી અનુગામી માટે થયેલા ઝઘડાથી ગાયકવાડની સત્તા નબળી પડવાની શરૂઆત થઈ. માછરાવતે ત્રણ પત્નીષે હતી. પહેલી પત્ની મનુબાઈના પુત્ર ગાવિંદરાવ હતા, જે પુણેમાં પેશવાના કેદી હતા. બીજી પત્ની કાશીબાઈના પુત્ર સયાજીરાવ હતા, જે માટે હતા અને રાજ્યની ગાદીને હક્કદાર હતા, પરંતુ એ રાજ્ય ચલાવવા તદ્દન બિનઆવડતવાળા અને ગેરલાયક હતા. ત્રીજી પત્ની ગંગાબાઈના ફત્તેસિંહરાવ, પલાજીરાવ, માનાજીરાવ અને મુરારરાવ એમ ચાર પુત્ર હતા, જેઓમાં ફોસિહરાવ ખૂબ ખાહેાશ ચ'ચળ અને ખટપટામાં કામેલ હતા. ગેાવિંદરાવ સયાજીરાવથી નાતા હતા, પરંતુ એ દમાજી રાવની પહેલી પત્નીનેા પુત્ર હાવાથી ગાદી માટે દાવા કરતા હતા, જ્યારે ફોસિંહરાવ પોતાની કાબેલિયત અને મુદ્ધિ વડે સત્તાધીશ બનવા માગતા હતા. એણે સયાજીરાવના હક્કને ટેકો આપ્યા. ગોવિદરાવ નબળા અને અસ્થિર પ્રકૃતિનેા હેાવાથી એણે શરૂઆતથી જ મૂખ સલાહકારાની સલાહ લીધી અને એ એ પ્રમાણે દારવાયા. એ રઘુનાથરાવ, અંગ્રેજ સત્તા, પુણે દરબાર, સિંધિયા અને કડીના પોતાના ભત્રીજા પાસે વારાફરતી મદદ માટે જઈ આવ્યા, પરંતુ કોઈએ એને દાદ દીધી નહિ.
ગાદી માટે દાવા કરનાર ભાઈઓને પેશવાની લવાદી પર આધાર રાખવાની ફરજ પડી. પેશવાએ પણ ગાયકવાડનાં હિત નબળાં પાડવાની તક જતી ન કરી. પેશવા માધવરાવે ફત્તેસિંહરાવને એક પત્રમાં કડક ઠપકો આપતાં (ડિસેમ્બર ૨૧, ૧૭૬૮) જણાવ્યું હતું કે હુ ભાઈઓ વચ્ચેના ઝધડાઓને અને તાફાનેને સાંખી લઈશ નહિ, વડાદરા રાજ્યને વહીવટ સંભાળી લેવાના હુકમ સાથે હું આપાજી ગણેશને માકલી રહ્યો છુ અને આપાજી રાજ્યના બધા વહીવટ તમારાથી અલગ રહીને ચલાવશે, તેથી બધી સત્તા. શ્માપાને સોંપી દેવી અને તમારા દાવાની રજૂઆત કરવા પુણે દરખમાં હાજર રહેવું.૨
પત્રમાં ગાયકવાડ કુટુંબના સભ્યાને બિનપક્ષપાતી ન્યાય આપવાની
