________________
૧૧૨ ]
મરાઠા કાલ સરદારોને થવા દેવા માગતો ન હતો, વળી અમદાવાદને ઇજા દશ વર્ષ જેવી લાંબી મુદત માટે તાજો કરી આપો એમાં પણ એને ચોક્કસ હેતુ હતે. ગાયકવાડ પાસેની પોતાની નાણાકીય માગણીઓના સંબંધમાં બ્રિટિશ સત્તા ગાયકવાડના તંત્રમાં લવાદી તરીકે તપાસ કરવામાં પ્રવૃત્તિશીલ રહે અને ધ્યાન કેંદ્રિત કરે, જ્યારે પોતે દખણમાં એ સત્તા વિરુદ્ધ કાવતરાં વિના અવરોધે રચી શકે અને ધ્યાન કેંદ્રિત કરી શકે, તેથી શિવા દરેક તબકકે ગાયકવાડ તરફથી થતી રજુઆતો પર ગમે તે બહાનું કાઢી વિચારણા ચલાવવાનું આવાં કારણોસર મુલતવી રાખતો ગયો અને વિલંબમાં નાખતો રહ્યો.
લગભગ બે વર્ષ સુધી કોઈ મહત્ત્વપૂર્ણ બનાવ ગુજરાત સંબંધમાં ન બન્યો. બાબાઇએ સૌરાષ્ટ્રના લકરના હવાલે છોડી દીધો અને વિઠ્ઠલરાવ દેવાજીને આપ્યો. એ વડોદરા આવ્યો અને મુલકી વહીવટીતંત્રમાં જોડાઈ ગયો. વોકર પણ વડોદરા રાજ્યની બાબતમાં અને હેળકરના દરબારમાં ભાગેડુ તરીકે રહેલા કાન્હાજીરાવના હુમલાઓ અને ખટપટો સામે પ્રતિકાર કરવાની
વ્યવસ્થામાં પ્રવૃત્ત રહ્યો. એણે આબા શેલૂકરને તેને મુંબઈની સત્તાને હવાલે કરી દીધે, જેથી એ નવાં કાવતરાં કરી ન શકે. આ પછી કર્નલ વોકરે સૌરાષ્ટ્રની ખંડણીના પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવા તરફ ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું.
વડેદરા રાજ્યના મહારાજા આનંદરાવની ચિત્તભ્રમની સ્થિતિ ચાલુ હતી. હેળકરની છાવણીમાંથી ગિરફતાર થયેલા એના ભાઈ ફત્તેસિંહરાવને છોડાવવામાં આવ્યો અને એને રાજ્યપાલક (Regent) બનાવવામાં આવ્યો (એપ્રિલ ૩, ૧૮૦૬).૧૪ દીવાન સીતારામ, જે એના પિતા રાવજી આપાજી પછી હક્કની રૂએ દીવાન બન્યો હતો તે, ભારે બિનઆવડતવાળો ને ખટપટી હતો. પોતાની સત્તા ટકી રહે એ માટે એ સ્થાનિક મરાઠા સરદાર અને લશ્કરી અધિકારીઓને સતત ઉરકેરતો રહે છે, આથી એના તરફનો ય ઓછો કરવા ફરસિંહરાવની પસંદગી કરવામાં આવી હતી. ફરસિંહરાવ (બીજા) રાજ્યપાલક તરીકે ૧૮૧૮ સુધી શાસન ચલાવ્યું. એને મદદરૂપ બનવા બાબાજીને સૌરાષ્ટ્રમાંથી લાવવામાં આવ્યો. એ બંનેએ મળીને દીવાન સીતારામનાં સત્તા અને પ્રભાવ ઓછાં કર્યા.
અઢારમી સદી અને ઓગણીસમી સદીના આરંભમાં સૌરાષ્ટ્રમાં રાજકીય સ્થિતિ ભારે ગૂંચવાડાવાળી, વ્યવસ્થાતંત્ર વગરની અને રાજકીય કુસંપે લડાઈ તેમજ અરાજકતાવાળી હતી, ત્યાં રાજકીય એકતાનો અભાવ હતે.
