________________
૧૦૪ ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર.
આમ સાલબાઈના કરાર નાના ફડનવીસની રાજનૈતિક કુનેહના વિજયરૂપે હતા. પેશવા પદે પિતાના ઉમેદવારને મૂકીને મરાઠા રાજકારણ પર અંકુશ મેળવવાને અંગ્રેજ સરકારને પ્રયાસ નિષ્ફળ બનાવી દેવાયો. રઘુનાથરાવ કરાર કરાયા પછી કોપરગાંવ ગયે અને ચેડા મહિનામાં એનું અવસાન થયું. આ રીતે પેશવાની સરકાર સામે ઉત્પાત મચાવનાર મુખ્ય બળ જતું રહ્યું. એ પછીનાં છ વર્ષોમાં કેઈ નેધપાત્ર રાજકીય બનાવ ન બન્યો. અમદાવાદમાં ગાયકવાડના સૂબા તરીકે ભગવંતરાય શિવરામ એક વર્ષ (૧૭.૨-૮૩) રહ્યો. સાલબાઈના કરાર ગાયકવાડ ફરતેસિંહરાવ માટે દુઃખદ પુરવાર થયા. યુદ્ધ થતાં પહેલાં એની પાસે જેટલા પ્રદેશ હતા તેટલી જ એની પાસે રહ્યા અને અમદાવાદનો કબજે તો ભારે કમને એણે પેશવાને પાછો સોંપો પડવો (કટોબર ૩૧, ૧૭૮૩). આર્થિક રીતે ભારે ખર્ચ કરે પડ્યો હતો અને ભરૂચનો હિસ્સો ગુમાવવો પડયો હતો.
વડોદરામાં સત્તા-સંઘર્ષ
ફરસિંહરાવનું અવસાન થતાં (ડિસેમ્બર ૨૧, ૧૭૮૯) રાજા સયાજીરાવ વાલી વગરનો બની ગયે, આથી વડોદરામાં સત્તાસંઘર્ષ ફરી ચાલુ થયો. ફરસિંહરાવના અવસાન પછી એના નાના ભાઈ માનાજીરાવે તરત જ સત્તા મેળવી લઈ, પેશવા સરકાર સાથે પિતાની સ્વીકૃતિ માટે વાટાઘાટ શરૂ કરી. એ સમયે ગેવિંદરાવ પુણે નજીક આવેલા દૌર ગામે રહેતા હતા, તેણે સિંધિયાની સહાય લઈ પોતાને હક્ક આગળ કર્યો. સિંધિયાએ પિતાની ભરૂચ ખાતેની લશ્કરી ટુકડીને ગોવિંદરાવના અનૌરસ પુત્ર કાન્હાજીરાવ સાથે વડોદરા પહોંચી જવા મોકલી આપી. બીજી તરફ માનાજીરાવે ગોવિંદરાવની કાર્યવાહી સામે મુંબઈ સરકારને ફરિયાદ કરી, પરંતુ મુંબઈ સરકારે દરમ્યાનગીરી કરવાનો ઇન્કાર કર્યો. માનાજીરાવે આથી પુણેમાં પિતાના પ્રતિનિધિ મારફતે ગોવિંદરાવ સાથે સમાધાન કરવા પ્રયાસ કર્યો, પણ એનું કંઈ નક્કર પરિણામ આવે તે પહેલાં માનાજીરાવનું અવસાન થયું (ઍગસ્ટ ૧, ૧૭૯૦). એ પહેલાં રાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડનું અવસાન થયું હતું (૧૭૮૨ ). આ સંજોગોમાં વડોદરાની ગાદી ગેવિંદરાવને હક્કની રૂએ સુલભ બની.
ગેવિંદરાવને “સેના ખાસખેલ” બિરુદ લેવાની છૂટ આપવામાં આવી (ડિસેમ્બર ૧૯, ૧૭૯૩). એણે વડોદરા જતાં પુણેથી પિતાની સાથે દીવાન તરીકે રાવજી આપાજી, તથા બીજી મદદનીશ વ્યક્તિ તરીકે મજુમદાર ને ફડન
