________________
પેશવાઈ અમલ (ઈ.સ. ૧૭૬૧ થી ૧૭૮૦)
[ ૮૯
પિતાનો પક્ષ ઊભો કર્યો. એને અંગ્રેજોની મદદની પણ ખાતરી મળી. એની નાસિક મુકામેની આ હિલચાલની જાણ થતાં પેશવા ભારે રોષે ભરાયો અને પિતાનાં લશ્કરને સંગઠિત કરી એણે નાસિક તરફ કૂચ કરી. રઘુનાથરાવે પણ ૧૫,૦૦૦ નું લશ્કર બાગલાણ અને નાસિકમાં ભેગું કરેલું એ લઈ એણે જ સામેથી પુણે તરફ વળતી કૂચ કરી. દયાજીરાવ ગાયકવાડની નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે એ જાતે ન આવ્યો, પણ એણે પિતાના પુત્ર ગોવિંદરાવને એક લશ્કરી ટુકડી સાથે રધુનાથરાવની મદદમાં એકલી આપો. ઘડપના કિલ્લા આગળ (જન ૧૦, ૧૭૬૮) છાવણી નાખી પડેલા રધુનાથરાવ પર પેશવાની સેનાએ એકાએક હિલે કરી દુશ્મનદળને વેરવિખેર કરી નાખ્યું. રઘુનાથરાવ અને ગોવિંદરાવ ગાયકવાડને કેદી બનાવી પુણે લઈ જવાયા.
દભાજીરાવ પેશવા વિરુદ્ધ ભાગ લીધો હોવાથી પેશવાએ એનો તેવીસ લાખ રૂપિયા ઉપરાંતને દંડ કર્યો અને ખંડણીની બાકી રકમ તથા “સેનાખાસખેલ” બિરુદ માન્ય રખાવવાનું તેમ “નજરાણું” ની રકમ અને બીજી રકમ મળી કુલ ૫૦ લાખ રૂપિયા ગોવિંદરાવ પાસેથી લેવાનું નક્કી કર્યું. ઘોડ૫ની લડાઈ બાદ ટૂંક સમયમાં દયાજીરાવ ગાયકવાડનું અવસાન થતાં (ઑગસ્ટ ૧૮, ૧૭૬૮) એના પુત્ર માં ગાદી માટે સ્પર્ધા શરૂ થઈ. દમાજીરાવના બધા પુત્રોમાં સયાજીરાવ સૌથી મોટો હતો તેથી એ ગાદી માટે હક્કદાર હતો, પરંતુ એનામાં રાજ્ય ચલાવવાની આવડત ન હતી. ગોવિ દરાવ સયાજીરાવથી નાના પુત્ર હતું, પણ એ ત્યારે પુણેમાં પેશવાનો કેદી હતે. બાકીના પુત્રોમાં ફત્તેસિંહરાવ મહત્ત્વાકાંક્ષી ચંચળ પ્રકૃતિ અને બુદ્ધિશાળી હતા. સયાજીરાવને દાવો આગળ કરી એ સત્તા મેળવવાની પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યો હતો. ગાયકવાડ ભાઈઓના ગાદી-ઝગડાના સમાચાર જાણી પેશવા માધવરાવે ફરસિંહને કડક ઠપકો આપતો પત્ર લખ્યો કે હું કઈ પણ પ્રકારનાં તોફાન સાંખી લઈશ નહીં. રાજ્યનો વહીવટ સંભાળી લેવાના હુકમ સામે હું પાછ ગણેશને મોકલી રહ્યો છું. તમારે બધી સત્તા આપાજીને સોંપી દેવી તથા પિતાના તરફથી જે કઈ રજૂઆત કરવી હોય તે રૂબરૂમાં પુણે આવીને કરવી. એ અંગે ભારે નિર્ણય આખરી અને તમામને બંધનકર્તા રહેશે. જે તમને પિતાનાં હિતે પ્રત્યે આદરભાવના રહેલી હોય તે પેશવાના આ હુકમનું પાલન કરી પિતાની ફરજ કઈ પણ આનાકાની વગર બજાવવી જોઈએ અને જો આ હુકમને અનાદર થશે તે નુકસાન સહન કરવું પડશે. 9
પેશવાએ ૫૦ લાખ રૂપિયા લેવા અંગે મૂકેલી શરતોને ગેવિંદરાવે સ્વીકાર
