________________
"૭૮ ]
મરાઠા કાલ
[ પ્ર.
કરાવવા માટે વચ્ચે રહેલા દલાલેએ ઠીક ઠીક રકમ હકસાઈ (દલાલી) પેટે પડાવી લીધી હતી. આથી એમને ખાસ કંઈ મળ્યું પણ નહોતું. વાડાશિનરને મરાઠા હાકેમ કાળુ તેમને ખાસ ગણતો પણ નહતો. આવી સ્થિતિમાં તેઓએ શેરખાન બાબીનું પોતાના પરનું ઋણ સ્મરીને સરદાર મુહમ્મદખાનને પુનઃ વડાશિનર અપાવવા નક્કી કર્યું. એ વખતે સરદાર મુહમ્મદખાન જવાંમર્દ ખાન પાસે પાટણ હતો. સુલતાન તથા મુહમ્મદ જહાંએ પાટણ પત્ર લખી પોતાના માલિકની માફી માગ અને સરદારને પુનઃ વાડાશિનર લેવા લેભાવતે પત્ર લખ્યો. સરદાર મુહમ્મદ તથા જવાંમર્દખાને એમને ધન્યવાદ આપતો પ્રત્યુત્તર પાઠવ્યા પણ આ પ્રત્યુત્તરને કાગળ ભગવાનના પુત્ર કાળુના હાથમાં આવી જતાં એણે સુલતાન તથા મુહમ્મદ જહાંને તેમનાં કુટુંબીઓ તથા સંબંધીઓ સહિત પકડી લીધા ને તેઓની તમામ માલમિલકત જપ્ત કરી લીધી. આ અંગેની કાળએ ભગવાનને ખબર કરી. એવામાં સૂબા સદાશિવ રામચંદ્ર તરફથી પેટલાદ પરગણાની મોકૂફ રહેલી જમાબંદી અને વહીવટી વ્યવસ્થા કરવાનો આદેશ આવતા ભગવાન પેટલાદ ગયે અને ત્યાં કામ આટોપી એ વાડાસિનોર પહોંચ્યો. એણે માર્ગમાં મહીકાંઠા પરનાં કેટલાંક ગામડાં તૂટવાં.૫૮ જોઈ વેરે અને અન્ય અન્યાયી વેરા
નાયબ સંતેજીના નાના ભાઈ રાઘુના દીકરાને જોઈ આપવા માટે એની દાદી (સંતેજીની મા) અમદાવાદ લઈ આવી. આ પ્રસંગે એક કારભારીની સલાહથી નજરાણા(ચાંલ્લા) તરીકે મોટી રકમ લોકો પાસેથી કઢાવવાનું સંતેજીએ નક્કી કર્યું. વસૂલ લેવાની એ રકમ સિપાઈઓ, જુદીજુદી વેપારી કોણે અને કારીગરોને ભાગે ફાળવી દઈ એમની પાસેથી એ રકમ વસૂલ લેવામાં આવી. વસૂલાત કરવા માટે અલગ માણસે પણ નીમવામાં આવેલા. લેકમાં આ વેશ “જનોઈ–વેરા”ને નામે ઓળખાયો.૫૯
અગાઉ કેટલીક કોમમાં પુનર્લગ્ન (નાતર) થતાં ત્યારે એવા વખતે કેટવાલને વેગ આપવો પડત. ઔરંગઝેબે આ વેરો રદ કરાવ્યો હતો. સંતજીએ એ પુનઃ ચાલુ કર્યો ને દરેક પુનર્લગ્ન માટે સવા રૂપિયાને કર ઠરાવવામાં આવ્યો. કોટવાલને ચબુતરે એ કર આપવાથી જ બીજો પતિ કરવાની છૂટ મળી શક્તી. વળી લગ્ન માટે કોઈ જાન શહેર બહાર (કઈ ગામ કે કસ્બામાં) જાય તે તેની પાસેથી ચાર રૂપિયા અને લગ્ન માટે શહેરમાં આવતી બહારની જાન પાસેથી શ્રીફળની કિંમતના ગણુ દસ આના વેરા તરીકે વસૂલ લેવાતા. પ્રજામાં આ વેરાઓ દાખલ કરવાથી ભારે અસંતોષ ફેલાયો.
