________________
સમયની વ્યાખ્યા: કેવલી કાળના વિભાગ ન કરી શકે તેવા કાળના અંતિમ સૂક્ષ્મ ભાગને સમય કહેવાય અર્થાત્ એક સૂક્ષ્મ પરમાણુ એક આકાશ પ્રદેશથી બીજા આકાશ પ્રદેશ પર જાય તેમાં જે કાળ પસાર થાય તેને એક સમય કહેવાય. એવા અસંખ્ય સમય = ૧ આવલિકા. આંખના પલકારામાં અસંખ્ય સમય પસાર થઈ જાય. • અંતર્મુહૂર્તની વ્યાખથા : समयेभ्यो नवभ्य : स्यात् प्रभुत्यर्तमुहूर्त्तकं
| (કાળ લોકપ્રકાશ) • જઘન્ય અંતર્મુહૂર્ત = બે સમયથી નવ સમય સુધી જ. • ઉત્કૃષ્ટ અંતર્મુહૂર્ત = બે ઘડી (૪૮ મિનિટ)માં એક સમય ન્યૂન. • મધ્યમ અંતર્મુહૂર્ત = જઘન્યથી ઉત્કૃષ્ટ વચ્ચેનો કાળ. • ૧ મુહૂર્તમાં અસંખ્યાત અંતર્મુહૂર્ત થાય.
બીજી રીતે મુહૂર્નાદિ કોષ્ટક: અસંખ્ય સમય = ૧ નિમેષકાળ ૨ કળા = ૧ લેશ ૧૮ નિમેષ = ૧ કાળ
૧૫ લેશ = ૧ ક્ષણ ૨ કાષ્ટા = ૧ લવ
૬ ક્ષણ = ૧ ઘટિકા ૧૫ લવ = ૧ કળા
૨ ઘટિકા = ૧ મુહુર્ત નિગોદનો જીવ રપ૬ આવલિકા = ૧ ક્ષુલ્લક ભવ કરે છે.
૧૭ના શુલ્ક ભવ = ૧ પ્રાણ – ૧ શ્વાસોશ્વાસ ૭ પ્રાણ
૧ સ્ટોક ૭ સ્ટોક
૧ લવ ૩૮ાા લવ
૧ ઘડી-ર૪ મીનીટ ૭૭ લવ
ર ઘડી - ૪૮ મીનીટ –૧ મુહૂર્ત ૧ મુહૂર્ત
૬૫૫૩૬ ક્ષુલ્લક ભવ નિગોદના જીવના થાય
૧,૬૭,૭૭,૨૧૬ આવલિકા ૧ મુહૂર્ત
૩૭૭૩ પ્રાણ ૧ સેકન્ડ
૨૨.૩/૪ ક્ષુલ્લક ભવ ૧ મીનીટ
૧૩૮૩ ૧/૩ ક્ષુલ્લક ભવ ૧ કલાક
૮૧૯૨૦ ક્ષુલ્લક ભવ
૧ મુહૂર્ત
અજીવ તત્વ | 61
