SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 910
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३६ रघुवंशे जना अग्निं साक्षीकृत्य वराय कन्यां ददति तथैव महर्षिविश्वामित्रमग्निं मत्वा तत्समीपे तत्क्षणमेव सीतां परमयोग्यवराय श्रीरामचन्द्राय ददौ जनक इति भावः । समासः-सत्यः संगरः यस्य स सत्यसंगरः । न योनिजा-अयोनिजा ताम् अयोनिजाम् । तपसां निधिः तपोनिधिः तस्य तपोनिधेः । अग्निः साक्षी यस्य सः अग्निसाक्षिकः । हिन्दी-सत्य प्रतिज्ञा करने वाले राजा जनक ने, ( हल की फाल से खुदी ( खूद से ) पृथ्वी से निकली हुई अपनी पुत्री सीताजी को तेजस्वी एवं बड़े तपस्वी विश्वामित्र जी के सामने उसी समय ( धनुष तोड़ते ही ) मानों अग्नि को साक्षी मानकर रामचन्द्र के लिये दे दिया। विशेष - जनक जी के पूजास्थान में शिव जी का “पिनाक" धनुष रखा था जो कि किसी के उठाए न उठता था। एक दिन सीताजी ने उस स्थान में सफाई करते समय बाएँ हाथ से धनुष को उठाकर वहाँ सफाई कर पुनः रख दिया। जनक जी ने आकर देखा तो पूछने पर ज्ञात हुआ कि सीताजी ने उठाकर साफ किया और फिर यहाँ रख दिया है। तब जनकजी ने प्रतिज्ञा की थी कि जो इस धनुषको तानकर तोड़ेगा उसी के साथ सीताजी का विवाह होगा। यही सत्यसंगर का तात्पर्य है ॥ ४८ ॥ प्राहिणोच्च महितं महाद्युतिः कोसलाधिपतये पुरोधसम् । भृत्यभावि दुहितुः परिग्रहाद्दिश्यतां कुलमिदं निमेरिति ॥ ४९ ॥ महायु तिर्जनको महितं पूजितं पुरोधसं पुरोहितं कोसलाधिपतये दशरथाय प्राहिणोत्पहितवांश्च । किमिति । निमिर्नाम जनकानां पूर्वजः कश्चित् । इदं निमेः कुलं दुहितुः सीतायाः परिग्रहात्स्नुषात्वेन स्वीकाराद्धेतोः। भृत्यस्य भावो भृत्यत्वम् सोऽस्यास्तीति भृत्यभावि दिश्यतामनुमन्यतामिति ॥ अन्वयः-महाद्युतिः महितं पुरोधसं कोसलाधिपतये प्राहिणोत् च, निमः इदं कुलं दुहितुः परिग्रहात् भृत्यभावि दिश्यताम् इति । व्याख्या-महती = अधिका द्युतिः = कान्तिः यस्य स महाद्युतिः । “शोभा कान्तिद्युतिश्छविः” इत्यमरः। जनकः महितं = पूजितं पुरः = अग्रे धीयते इति-पुरोधास्त पुरोधसं = पुरोहितं “पुरोधास्तु पुरोहितः” इत्यमरः, कोसलस्य = देशविशेषस्य अधिपतिः = स्वामी, राजा, इति–कोसलाधिपतिस्तस्मै कोसलाधिपतये =राशे दशरथायेत्यर्थः, प्राहिणोत् = प्रहितवान् , च, प्रेषितवानित्यर्थः। किमर्थमित्याह-निमः = जनकानां पूर्व पुरुपत्य इदं कुलं = वंशः दुहितुः = कन्यायाः परिग्रहात् = पुत्रवधूत्वेन स्वीकारात् भ्रियते इति भृत्यः। भृत्यस्य भावः, भृत्यत्वम् । दिश्यताम् = अनुमन्यताम् । सीताया मम पुत्र्याः स्नुपात्वेन स्वीकारात् निमिकुलमनुगृह्यतामित्यर्थः। हिन्दी-महातेजस्वी राजा जनक ने, “अपने" पूज्य पुरोहितको अयोध्यानरेश दशरथ के पास यह कहलाकर भेजा कि निमिके इस कुलको सीताजी को स्वीकार कर ( पुत्रवधू बनार अपना सेवक बना लीजिए।
SR No.032598
Book TitleRaghuvansh Mahakavya
Original Sutra AuthorN/A
AuthorKalidas Makavi, Mallinath, Dharadatta Acharya, Janardan Pandey
PublisherMotilal Banarsidass
Publication Year1987
Total Pages1412
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size29 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy