________________
षष्ठः सर्गः
५७ पाण्डयोऽयमंसार्पितलम्बहारः वलुप्ताङ्गगगो हरिचन्दनेन । आभाति बालातपरक्तसानुः सनिर्झरोद्गार इवाद्रिराजः ॥६० ॥
संजी-पाण्ड्य इति । अंसयोरपिता लम्बन्त इति लम्बा हारा यस्य सः । हरिचन्दनेन गोशीर्षाख्येन चन्दनेन। 'तैलपणिकगोशीर्षे हरिचन्दनमस्त्रियाम्' इत्यमरः। क्लप्ताङ्गरागः सिद्धानुलेपनोऽयं पाण्डूनां जनपादानां राजा पाण्डयः । 'पाण्डोर्जनपदशब्दात्क्षत्रियाड्ड्यण्वक्तव्यः' ( वा. २६७१ ) इति ड्यण्प्रत्ययः । 'तस्य राजन्यपत्यवत्' इति वचनात् । बालातपेन रक्ता अरुणाः सानवो यस्य स सनिर्झरोद्गार: प्रवाहस्यन्दनसहितः । वारिप्रवाहो निर्झरो झरः' इत्यमरः । अद्रिराज इवाभाति ॥ ६० ॥
अन्वयः-अंसार्पितलम्बहारः हरिचन्दनेन क्लुप्ताङ्गरागः अयं पाण्डयः बालातपरक्तसानुः सनिर्झरोद्गारः अद्विराजः इव आभाति ।
ध्याख्या--लम्बन्ते 'इति लम्बा:' अंसयोः = स्कन्धयोः अर्पिता: स्थापिताः, दत्ता इत्यर्थः, लम्बाः = लम्बमानाः हाराः = मुक्तावल्यः यस्य स अंसार्पितलम्बहारः, हरिचन्दनेन- कपिलवर्णचन्दनेन क्लप्तः = कृत: विहितः, अंगराग = अनुलेपनं येन स क्लुप्तांगरागः अयम् =पुरोवर्ती राजा पाण्डूनां = जनपदानां राजा पाण्डयः बालश्चासौ आतपः इति बालातपः बालातपेन = प्रातःकालिकसूर्यालोकेन रक्ताः = अरुणाः सानवः = प्रस्थाः यस्य स बालातपरक्तसानु., निर्झरेण सहितः सनिर्झरः सनिर्झरः सवारिप्रवाहः उद्गारः = स्यन्दनं यस्य स सनिझरोद्गारः, अद्रीणां - पर्वतानां राजा, अद्रिराजः = हिमालयः, इव = यथा, आभाति शोभते।
समासः--अंसयोः, अपिताः, लम्बा, हाराः, यस्य स अंसापितलम्बहारः । क्लप्तः अंगस्य रागः येन स क्लुप्तांगरागः। पाण्डूनां राजा पाण्डयः। सनोति ददाति सुख मिति सानुः 'बालश्चासौ आतपः' इति बालातपः, बालातपेन रक्ताः सानवो यस्य स बालातपरक्तसानुः। निर्झरेण सहितः उद्गारः यस्य स सनिर्झरोद्गारः । अद्रीणां राजा अद्विराजः ।
हिन्दी-जिनके कन्धों पर बड़ा सा हार लटक रहा है और जिसने शरीर में हरिचन्दन का लेप कर रखा है अर्थात् कपिलवर्ण (कुछ-कुछ लाल ) का चन्दन लगा रखा है। ऐसा यह पाण्डु देश का राजा है। जो कि उस हिमालय पर्वत के
