Kashyapsamhita Athva Vruddhajivakiya Tantra

SR No.: 032596
Original Sutra Author: N/A
Author: Marich Kashyap Maharshi, Girijashankar Mayashankar Shastri
Publisher: Sasthu Sahitya Vardhak Karyalay
Publication Year: 1970
Total Pages: 1034
Language: Gujarati
Classification: Interfaith
File Size: 36 MB

Page 538

ગુલ્મ-ચિકિસિત-અધ્યાય ૮મો
૪૯૭
પિત્તજ ગુમનાં લક્ષણે
ગુમના રોગીને થાય છે; તેની ત્વચા, નખ, નેત્ર, ऊषायणं ज्वरो दाहस्तृष्णाविड्भेदपीतताः। મેટું, મૂત્ર તથા વિઝા લીલાં તથા હળદરત જેવા પિત્તશુ વિનાનીથા પિત્તદાન્નોuસેવિનઃ ૨૨ પીળા રંગનાં થઈ જાય છે; નિદાનરૂપે કહેલાં દ્રએ તેને
સુખકારક થતાં નથી, પરંતુ તેથી વિપરીત દ્રવ્યો, પિત્તના ગુરુમમાં બળતરા, તાવ, દાહ, વધુ પડતી તરશ, વિઝાનો ભેદ અથવા
તેને સુખકારક થાય છે એમ પિત્તને ગુમરોગ
કહ્યો છે.” એ જ પ્રમાણે ચરકે ચિકિત્સાસ્થાનના પાતળા ઝાડા થવા તથા શરીરના રંગમાં પીળાશ થાય છે, એ લક્ષણો જાણવાં; અને જે
પાંચમા અધ્યાયમાં પણ આમ કહ્યું છે કે--વરઃ
पिपासा वदनाङ्गरागः शूलं महज्जीयति भोजने च । स्वेदो માણસ પત્તવર્ધક ખેરાક તથા ગરમ પદા
विदाहो व्रणवच्च गुल्मः स्पर्शासहः पैत्तिकगुल्मरूपम् ।। ર્થોનું સેવન કરવા ટેવાયેલો હોય, તેને
જવર આવે, વધુ પડતી તરશ લાગે, મોઢાને આ પિત્તજ ગુલમગ થાય છે. ૧૨
અને શરીરને રંગ બદલાઈ જાય, ખાધેલો ખોરાક વિવરણ: ચરકે પણ નિદાન સ્થાનના ત્રીજા
પચવા માંડે ત્યારે મે ટુ શળ ઉપડે; પરસેવો થાય; અધ્યાયમાં આ પિત્તજ ગુમનાં આવાં લક્ષણો
વધુ પડતા દાહ–બળતરા થાય; ત્રણ કે ગૂમડાં જેવા કહ્યાં છે. જેમ કે, પિત્ત વેન વતિ કલૌ gfસ | ગુમ થાય, જેનો સ્પર્શ કેઈ સ્પર્શ કરે તે પણ
કે ૨, ૩ વિદ્યમાનઃ સપૂનમેવાળામુળરતિ | સહન થઈ ન શકે; એ પિત્તજનિત ગુમનું લક્ષણ अम्लान्वित, गुल्मावकाशश्चास्य दह्यते इयते धूप्यते
| જાણવું. ૧૨ ऊष्मायते स्विद्यति क्लिद्यति, शिथिल इव च स्पर्शा
કફજનિત ગુલ્મનાં લક્ષણે सहोऽल्परोमाञ्चो भवति, ज्वरभ्रमदवथुपिपासागलबदनतालुशोषप्रमोहविड्भेदाचनमुपद्रवन्ति, हरितहारिद्रत्वङ्नख
रोमहर्षों ज्वरश्छदिररुचिहृदयग्रहः। नयनवदनमूत्रपुरीषश्च भवति, निदानोक्तानि चास्य नोप- मूत्राक्षिनखविट्शौक्लयं शैत्यं च कफगुल्मिनः ॥१३ રતે, વિપરીતાનિ વોવરતતિ વિત્તH: I પિત્તગુલમ
કફના પ્રકોપથી જેને ગુમરોગ થયે ના રોગીને એ પિત્ત પણ કૂખમાં, હૃદયમાં, છાતીમાં | હાય, તેને રોમહર્ષ થાય–તેના શરીર પરનાં તથા કંઠમાં અતિશય દાહ કરે છે, એમ અત્યંત | રુવાંટા ખડાં થયા કરે; જવર આવે; ઊલટી દાહ પામતો એ રોગી જાણે કે ધુમાડાથી યુક્ત | થાય; અરુચિ થાય-કંઈ પણ ન ગમે; થયો હોય એવા ખટાશવાળા ઓડકાર બહાર કાઢે છે હૃદયનું ઝલાવું થાય; અને મૂત્ર, નેત્રો, છે; એ રોગીનું તે પિત્તગુલમનું સ્થાન પણ દાહ | નખ તથા વિષ્ઠા ધોળાં થઈ જાય તેમ જ પામી બન્યા કરે છે. સંતાપ પામે છે, જાણે કે શરીરમાં શીતલતા થાય. ૧૩ ધુમાડા કાઢતું હોય અને ઉષ્ણતાને બહાર કાઢતું | વિવરણ: આ કફજ ગુલ્મરોગનાં લક્ષણે હોય એવું લાગે છે; તે ઠેકાણે પરસેવો આવ્યા | ચરકે પણ નિદાનસ્થાનના ત્રીજા અધ્યાયમાં આમ કરે છે; વળી તે સ્થાનની ઉપર કલેદ કે ભીનાશ | કહ્યાં છે; જેમ કે– સ્ટેHI વચ્ચે શીતવાવરહ્યા કરે છે; જાણે કે તે ઢીલું થઈ ગયું હોય તેવું વિવાર્ષિદ્રોાછિિનદ્રશ્ય-નૈનિત્ય વશિરોલાગે છે; (ઘણની જેમ) કોઈ પણ સ્પર્શને તે | મિતાનુપઝનથતિ, અપિ THસ્થ હૈૌરવા8િસહન કરતું નથી; અને તે સ્થાન પરનાં રુવાંટા न्यावगाढसुप्तताः, तथा कासश्वासप्रतिश्यायान् राजयक्ष्माण ઓછાં થઈ જાય છે; વળી એ પિત્તગુલ્મના રોગીને | રાતિ , કવૈર્ય ર વવનયનવનમૂત્રપુલવૂ
વર આવે છે, ભ્રમ થાય છે, નેત્ર વગેરેમાં | ગનથતિ, નિદ્રાનોરૂાનિ વાસ્થ નોપોરતે, તપિરીતાનિ દાહ થાય છે; વધુ પડતી તરશ લાગ્યા કરે છે; | ચોપરત કૃતિ ફMામઃા એ કફગુલ્મના રોગીને તેન: ગળ', તાળવ તથા મોઢે સકાયા કરે છે, તે કફ શીતજવર, અરોચક, અપચો, અંગમર્દઅતિશય મોહ કે બેભાનપણું થાય છે અને વિઝા | શરીરનું ભાંગવું, હર્ષ—રોમાંચ, હૃદયરોગ, ઊલટી, કે તાપાણ થઈ જાય છે; એટલા ઉપદ્રવો તે પિત્ત- | નિદ્રા, આળસ, ઑમિત્ય—એટલે કે શરીરને જાણે ક. ૩૨