Page Text
________________
૧૭૨
કાશ્યપ સંહિતા
જો કે પૂર્વ તથા દક્ષિણમાંના બધાયે પ્રાચીન વંશ, પદ્મપુરાણ, બ્રહ્માંડપુરાણ આદિમાં “વાસુદેવ” દેશોને તેમાં ઉલ્લેખ કર્યો નથી, પણ તે તે | નામના રાજાની રાજધાની તરીકે પણ તેને નિદેશ રોગોને યોગ્ય અમુક અમુક કેટલાક દેશોને તો | કરવામાં આવે છે; તે જ પ્રદેશ હાલમાં માળવા તેમાં ઉલ્લેખ કરેલ હોવો જ જોઈએ; તે દેશમાં | પ્રાંતમાં આવેલ “પાંડુવા' નામને પ્રદેશ કહેવાય પ્રિયંગુ-નવદ્વાન–વાનસી–કુમુદ-વિવેહ તથા ઘટ | છે. મહાભારતમાં ભીમને દિગ્વિજયકાળે પૂર્વ વગેરે દેશને બીજા મળી આવેલા ગ્રંથમાં | દિશામાં પુંડ્ર દેશ કહેવાતા હતા. વરાહસંહિતામાં સંવાદક-નિશ મળતો ન હોવાથી કંઈ નિશ્ચય | એ પડ઼ દેશનો ઉલ્લેખ કરેલો છે. પાજિટ થઈ શકતું નથી, પણ તેની સાથેના નીચે | પંડ્ર તથા પૌડ઼ એવા બે દેશ સ્વીકારી પુંડ્ર દર્શાવેલ દેશનાં નામો પ્રાચીન લાગતાં હોવાથી દેશને ગંગાની ઉત્તરે આવેલ અંગ તથા વંગ એ બધાંયે પ્રાચીનકાળથી વ્યવહાર કરતાં જણાય | દેશની વચ્ચે જણાવેલ છે; અને પૌંડ્ર દેશને છે; વળી નીચેના દેશોનાં નામો પ્રાચીન પરિચયની ગંગાની દક્ષિણે રહેલા “સંથાલ” પરગણુની વચ્ચે સાથે “કનિંગહામ' નામના વિદ્વાને, નંદલાલ રહેલ “વીરભૂમ’ પ્રદેશ તરીકે જણાવેલ છે. મહાદયે તેમ જ ઈ. જે. રેસને પિતાના | | મૃત્તિકાવર્ધમાનક–એ પ્રદેશ “વર્ધમાન” નામને પ્રાચીન ભૌગોલિક ગ્રંથે-એન્સિયન્ટ જોગ્રાફી ઓફ | દેશ હોવો જોઈએ. માર્કંડેયપુરાણમાં અને તાલઈન્ડિયા, જોફિકલ ડિક્ષનરી તેમ જ એન્સિયન્ટ | પંચવિંશતિ આદિમાં તે દેશને વિંધ્યાચળની ઈન્ડિયા (કૅબ્રિજ હિસ્ટરી ઓફ ઈન્ડિયા વોલ્યુમ | ઉત્તરે આવેલો જણાવ્યો છે અને દેવીપુરાણના ૧) માં બતાવેલાં મળે છે.
૪૬મા અધ્યાયમાં તંગદેશ–બંગાળની સમીપે તે જેમ કે વચ્ચે કુરુક્ષેત્રને પ્રદેશ સો જન |
વર્ધમાન દેશને ઉલેખ કરેલ છે. પ્રમાણને છે; તે સર્વત્ર પ્રસિદ્ધ છે.
“કર્વટદેશ-મહાભારતમાં ભીમના દિવિજયપૂર્વ દિશાના દેશે
ના વર્ણનમાં પૂર્વ દિશામાં કર્વટ દેશને ઉલ્લેખ તેમ જ પૂર્વના પ્રદેશ મહાભારત(સભાપર્વ અ. | છે અને બૃહતસંહિતામાં પણ એ કર્વટ દેશને ૨૯) માં “કુમાર” નામના દેશને ઉલ્લેખ મળે છે; | નિદેશ કરેલો છે. એ કુમાર દેશ “રીવા” નામની નદીની સમીપે | માતંગ પ્રદેશ-એ “યુક્તિકલ્પતરુ' ગ્રંથમાં આવેલો છે એમ કહેવાય છે.
કામરૂપ દેશની દક્ષિણ-પૂર્વમાં માતંગ દેશને રત્નોની કટીવવું—આજે બંગાળના વર્ધમાન પ્રાંતમાં | ખાણરૂપે નિર્દેશ કરેલો છે. ‘કટવા પ્રદેશ’ નામથી પ્રસિદ્ધ છે.
તામ્રલિત–એ પ્રદેશને મહાભારતમાં ભીષ્મપર્વમગધ-ઋગવેદમાં અને અથર્વવેદમાં પણ ના અધ્યાય ૯ માં અને સભાપર્વના અધ્યાય ૨૯ માં મગધ દેશને ઉલ્લેખ મળે છે; એ દેશની પ્રસિદ્ધિ | ભીમસેનના દિગ્વિજય પ્રસંગે તેમ જ બૃહતસંહિતાપ્રાચીન સમયથી જ તે જ નામે જણાય છે; વળી | માં અને પુરાણકાળના બૌદ્ધ ગ્રંથમાં તથા કુમારમગધને ઉલેખ તૈત્તિરીય બ્રાહ્મણ (૩-૪–૧૧)માં | ચરિત આદિમાં પણ નિર્દેશ કર્યો છે; હ્યુ-એન-સંગ છે; અને જૈમિનીય બ્રાહ્મણમાં પણ (૧૬૫) છે. પણ એ દેશને ઉલ્લેખ કર્યો છે. અશોકના શિલાઋષભદ્વીપ મહાભારતના વનપર્વમાં અ૦ ૮૫માં
લેખમાં પણ તે પ્રદેશને બતાવ્યો છે. એ પ્રદેશ ઋષભને ઉલેખ છે; વૃહતસંહિતામાં પણ દક્ષિણ | વંગ દેશ-બંગાળના મેદિનાપુરના પ્રાંતમાં આવેલ બાજુ ઋષભ”ને નિર્દેશ કરેલ છે; મદુરાની | છે અને તે જ હાલ “તમલૂક' નામે પ્રસિદ્ધ સમીપે “ઋષભ” નામને એક પહાડી પ્રદેશ છે | થયેલે જણાય છે. એમ કેટલાક કહે છે; પરંતુ પૂર્વના દેશમાં જ રહેલો | ચીનક–અથવા “ચીન દેશને ઉલેખ મહાઋષભ દીપ, એ મહાભારતકારને માન્ય થયો હશે. ભારતમાં સભાપર્વના ૫૧મા અધ્યાયમાં છે; તેમ જ
પૌંડ્રવર્ધનક-એ જ “પંડ્રવર્ધનક” નામે પણ મનુસ્મૃતિના ૧૦મા અધ્યાયના ૪૪ શ્લોકમાં પણ કહેવાય છે. તે પણ દેશની રાજધાની હતી. હરિતેને ઉલેખ કરેલો મળે છે; સાહિત્ય પરિષદની
| SR No. | 032596 |
| Book Title | Kashyapsamhita Athva Vruddhajivakiya Tantra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Marich Kashyap Maharshi, Girijashankar Mayashankar Shastri |
| Publisher | Sasthu Sahitya Vardhak Karyalay |
| Publication Year | 1970 |
| Total Pages | 1034 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Interfaith |
| File Size | 36 MB |