________________
વચ્ચે અડગ રહેવાનું હોય છે. તેમાં તો જેમણે માયા-મમતાને છોડી દીધી હોય, જાગૃત હોય અને મહાપરાક્રમી હોય તે જ અંત સુધી સ્થિર રહી શકે. બાકી તો બીજાં સંસારનો ત્યાગ કર્યા પછી પણ સગાસંબંધીના બંધનો-સંબંધોમાં અટવાઈ જાય છે. કેટલાક તો સ્વજનોની કાકલુદીથી આકર્ષિત થઈ સંયમનો ત્યાગ પણ કરી દે છે. સગા-સંબંધીમાં મોહ-મમતાવાળા અસંયમી જીવો તેવે વખતે મોહ પામી જાય છે.
સગાસંબંધીની મમતા પછી બીજું મોટું વિઘ્ન અહંકાર છે. કેટલાક સમય લઈને પણ પોતાના જ્ઞાન, ગણ, ફૂલ, ગોત્રનો અહંકાર કરે છે પરંતુ સાચો સંયમી તો પોતાની મુખ્તાવસ્થાનો પણ ગર્વ કરતો નથી. સાધુએ તો કોઈનોય તિરસ્કાર કર્યા વગર અપ્રમત્ત રહીને સંયમ જીવનનું અણીશુદ્ધ પાલન કરવું જોઈએ. આમ કરતાં કોઈ પણ કષ્ટ આવે તો પણ અડગ રહેવું તથા સંસારના સમસ્ત સંયોગોનો ત્યાગ કરી દેવો જોઈએ. આત્મકલ્યાણ સાધવા માટે એકાન્તમાં એકાકી રહેવું જોઈએ તથા મન અને વાણીને અંકુશમાં રાખી સમાધિ અને તપમાં પરાક્રમી બનવું જોઈએ. ભયમુક્ત થઈ આત્મ-કલ્યાણ સાધવું જોઈએ.
આત્મકલ્યાણના માર્ગમાં નિર્ભયતા અત્યંત આવશ્યક તત્ત્વ છે. યોગની સાધનામાં પણ નિર્ભયતા જરૂરી છે. જો ભય ઉત્પન્ન થાય તો સંગ કરવાનું મન થાય અને સંગને કારણે અન્ય દોષો પુનઃ ઉત્પન્ન થાય છે. સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં તો એટલે સુધી કહ્યું છે કે સાધુ માટે સંગ જેવી જોખમકારક બીજી એકેય વસ્તુ નથી. સંગને કારણે સમાધિથી શ્રુત થાય છે. સંગ એ કજિયાનું-આસક્તિનું અને પૂર્વે ભોગવેલા ભોગોની સ્મૃતિનું કારણ છે. માટે સંગથી હંમેશા દૂર રહેવું જોઈએ.
કામભાગો રોગરૂપ છે તેથી તેને તો દૂરથી જ છોડી દેવા જોઈએ. કામભોગમાં આસક્ત પુરુષ ક્યારેય સંયમનું પાલન કરી શકતો નથી. જેમ નબળા બળદને ગમે તેટલા મારો-ઝૂડો, પણ તે (જ્ઞાનધારા ૬- ૭ ૪૮
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-
