________________
વૈતાલને જીતવા માટેનું આ અધ્યયન છે. આ અધ્યયનના ત્રણ ઉદ્દેશક છે. પ્રથમ ઉદ્દેશકમાં ૨૨, દ્વિતીય ઉદ્દેશકમાં ૩૨ અને તૃતીય ઉદ્દેશકમાં ૨૨ ગાથાઓ અર્થાત્ કુલ ૭૬ ગાથાઓ આ અધ્યયનમાં છે. વિદ્વાનોનું માનવું છે કે કુલ ૯૮ ગાથાઓ હોવી જોઈએ. અર્થાત્ આ અધ્યયનમાં ચાર ઉદ્દેશક હોવા જોઈએ. પરંતુ ચોથું ઉદ્દેશક નષ્ટ થયું હોવું જોઈએ.
આત્મકલ્યાણ માટે આ અધ્યયનની પ્રત્યેક ગાથા મૂલ્યવાન છે. પ્રત્યેક ગાથા દસ્તાવેજી છે. તેનો ઉપયોગ આત્મકલ્યાણ માટે જ છે અને તે દ્વારા અનેક આત્માઓ કલ્યાણ માર્ગે આગળ વધ્યા છે. માત્ર દ્રવ્ય વિદારણ જ નહીં પરંતુ ભાવ વિદારણ પણ આવશ્યક છે. રાગ, દ્વેષ, મોહ, માયા આદિનું વિદારણ ભાવ દ્વારા જ શક્ય છે. આ માટે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ, સંયમ આદિની આવશ્યકતા છે. તે માટે હિતની પ્રાપ્તિ અને અહિતનો ત્યાગ તથા સંસારના સ્વરુપનો બોધ આવશ્યક છે. પ્રથમ શ્લોકમાં જ મહત્ત્વનો ઉપદેશ આપ્યો છે. આ અધ્યાયમાં જણાવ્યું છે કે
संबुज्झह किं न बुज्झह, संबोहि खलु पेच्च दुलहा ।
णो हूवणमंति रातिओ, णो सुलभं पुणरवि जीवियं । । १ । ।
હે ભવ્યો-તમે બોધ પ્રાપ્ત કરો બોધ કેમ પ્રાપ્ત નથી કરતાં પરલોકમાં સંબોધિ પ્રાપ્ત કરવી અત્યંત દુર્લભ છે. તેમજ વીતેલી રાતો પાછી નથી આવતી. વળી સંયમી જીવન પણ વારંવાર સુલભ નથી હોતું.
મનુષ્યભવ મળવો મુશ્કેલ છે. મનુષ્યો જીવન દરમ્યાન કામભોગોમાં તેમજ સ્ત્રીપુત્રાદિના સ્નેહમાં અટવાઈ રહે છે. તેથી પોતાના માટે તથા પોતાના સંબંધીઓ માટે અનેક સારાં નરસાં કર્મો કરે છે. પરંતુ સંસારના તમામ જીવોને પછી તે દેવ હોય કે ઈન્દ્ર હોય તેમને ગમતું ન હોવા છતાં પ્રિય સંજોગો અને સંબંધો છોડીને જવું પડે છે. આયુષ્ય જીવન નશ્વર છે અને જેનો, જન્મ થાય છે તેનું મરણ પણ અવશ્ય થાય જ છે. સંસારમાં પોતે
જ્ઞાનધારા ૬-૭
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭)
-
૪૫
-
