________________
અદ્ભુત નિરીક્ષણ શક્તિનો પુરાવો છે.
કવિના સજીવ મનોવૈજ્ઞાનિક ચિત્રણ આકર્ષક છે. એવા કેટલાય વર્ણનોમાં કવિ પાઠકના મનોવેગેતરપૂર્ણ અધિકાર રાખી શકે છે. એક ભવ પછી તરત જ બીજા વિપરીત ભાવના નિરૂપણમાં એમના મનોવૈજ્ઞાનિક સૂઝની વિલક્ષણતાના દર્શન થાય છે” “ઋષભદાસની સાહિત્યોપાસના” ઉષાબેને શેઠે પોતાના શોધ નિબંધ “ઋષભદાસની સાહિત્યોપાસનામાં વિવેચના કરી છે.
. (૮) બહુસત્તા - કવિની બહુસત્તાનો પરિચય એમના કાવ્યોમાંથી મળે છે. માત્ર જૈન સાંપ્રદાયિક શાસ્ત્રોનું જ નહિ પણ અન્ય શાસ્ત્રવિષયોનું પણ એમને અનુપમ જ્ઞાન હતું જેમ કે સ્વપર શાસ્ત્ર નિપુણતા, ભોજ્યપદાર્થ જ્ઞાન, આયુર્વેદ નિપુણતા, જ્યોતિષ શાસ્ત્ર, સ્વપ્નશાસ્ત્ર, શુકન શાસ્ત્ર, સામુદ્રિક શાસ્ત્ર. આ ઉપરાંત રાજનીતિ, કૂટનીતિ, યુદ્ધનીતિ તેમજ વિવિધ સંગ્રહોનું પણ જ્ઞાન હતું. જે એમની સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ જાણકારીને પુષ્ટ કરીને બહુસત્તાને પુરવાર કરે છે.
(૯) કવિત્વશક્તિ - કુમારપાળના રઝળપાટનો વિસ્તૃત ચિત્તાર, સિદ્ધરાજની ચિત્તાનું વર્ણન વગેરેમાં એમની ઉત્તમ કવિત્વ શક્તિનો પરિચય મળે છે. ડૉ. ઉષાબેન શેઠના મતે “શ્રાવક કવિ ઋષભદાસ માત્ર રાસકાર નથી, કલાકાર અને કવિ પણ છે કેટલાંક પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન રાસમાં કવિતા શોધી પણ જડતી નથી જ્યારે ઋષભદાસના ઘણાં કાવ્યો કવિતાસભર છે.”
આ અવતરણ કવિની ઉત્તમ કવિત્વશક્તિને બિરદાવે છે.
આ ઉપરાંત એમની કૃતિઓમાં ચીવચ અને ચોકસાઈ નીતરે છે ગુરુ પરંપરા અને પિતૃવંશ તથા એમનું પોતાનું વર્ણન એમની કૃતિઓમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. એ એમની ચીવટનું અમીટ ઉદાહરણ છે. કવિનો ગુરુવાર પ્રત્યેનો પ્રેમ પણ ઉલ્લેખનીય છે. “જૈન ગૂર્જર કવિઓમાં ૨૫ કૃતિના આદિ-અંત છે એમાંથી ૧૬ કૃતિઓ ગુરુવારે રચી છે. “કુમારપાળ રાસ'માં “વાર ગુરુ ગુણ ભર્યો' કહીને જ્ઞાનધારા ૬-૭ ૧૦૯) જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭)
