________________
યશોવિજયજીએ પ્રયોજ્યા છે.
બોધ-ઉપદેશ માટે બહુધા દુહાબંધ ખપમાં લીધેલ જણાય છે. ધર્મનો મહિમા, જે આગલી ઢાળમાં કથામાં નિહિત હોય છે, એ અહીં તારસ્વરે પ્રગટ થાય છે.
ઢાલને દેશીમાં ઢાળેલ છે. ક્યાંય દેશીનું પુનરાવર્તન નથી. તે સમયની પ્રચલિત દેશીઓની પસંદગી અને એમાં પણ અમુક પ્રકારની ભાવપૂર્ણ કથા માટે એને અનુકૂળ દેશીની પસંદગી યશોવિજયજીએ કરેલ જણાય છે. દેશીવૈવિધ્ય આમ સૂઝપૂર્વકનું છે. આ કૃતિની ગેયતાનું અને યશોવિજયજીની તાત્કાલીન પ્રચલિત ગેયરચનાઓખી પરિચિત હોવાનું દૃષ્ટાંત અહીંથી પ્રાપ્ત થાય છે.
ત્રીજા અધિકારની પાંચમી ઢાલમાંથી “શાંતિ સદા મનમાંઈ વસઈ એ દેશમાં પદ્મસેનાએ કહેલી નુપૂરપંડિતા અને શિયાળની કથાનો પ્રારંભનો ભાગ સમુચિત રીતે નિરૂપાયેલ છે. એ જ રીતે ચોથા અધિકારની ત્રીજા ઢાલની બુદ્ધિસિદ્ધિની કથા માટે પસંદ કરેલી દેશી “બેડલઈ ભાર ઘણો છઈ એ જ વાર્તા કેમ કરો છો? પણ અર્થપૂર્ણ જણાય ચે. આ દેશીવિધ્યમાંથી યશોવિજયજીની તત્કાલીન પ્રચલિત ગીતો તરફની પ્રગાઢ પ્રીતિ-રુચિનો પણ આમ સુપેરે પરિચય મળી રહે છે. આમ યશોવિજયજીની કથનકળાની સૂઝનો પણ “જંબુસ્વામી રાસ'માંથી ખ્યાલ આવે છે.
આ રીતે “જંબુસ્વામી રાસ” કથઆનું નિર્માણ, એ માટે દગંતકથાઓનો સૂઝપૂર્વકનો વિનિયોગ અને અર્થપૂર્ણ એવી કથનકળા એમ ત્રણ બાબતે મધ્યકાલીન ગુજરાતી રાસસ્વરૂપ પરંપરામાં મહત્ત્વની કૃતિ લાગી છે. પરંપરાથી પરિચિત એવા સર્જક એનો દૃષ્ટિપૂત રીતે વિનિયોગ કરે ત્યારે એમાંથી એક પોતીકી રચનાનું સર્જન કઈ રીતે શક્ય બને છે એ દૃષ્ટિબિંદુથી પણ આ રાસકૃતિનું મૂલ્ય છે. આમ યશોવિજયજીએ ‘ત્રિષષ્ઠિસલાકાપુરુષચરિત્ર'માંની કથાને પોતીકી કવિ પ્રતિભાનો પાસ આપી જંબુસ્વામી રાસ' કૃતિનું નિર્માણ કર્યું જણાય છે.
જ્ઞાનધારા ૬-
૭
૧૧૦૦
જૈનસાહિત્ય જ્ઞાનસત્ર ૬-૭)
