Indian Antiquary Vol 53

SR No.: 032545
Original Sutra Author: N/A
Author: Richard Carnac Temple, Stephen Meredyth Edwardes, Krishnaswami Aiyangar
Publisher: Swati Publications
Publication Year: 1985
Total Pages: 392
Language: English
Classification: Book_English
File Size: 17 MB

Page 185

AUGUST, 19241
VASUBANDHU OR SUBANDHU
177
VASUBANDHU OR SUBANDHU. (A Glimpse into the Literary History of the Mauryan Age. )
By A. RANGASWAMI SARASWATI, B.A.
(Continued from page 12.) All this confusion was due to the fact that goholars thought that there was only one Subandhu, and that his only work was the romance Vasavadatta, whose date could be fixed from other data. But we have some more information about Subandhu, to which previous scholars had not access. The commentary of Bharata's Natyasdatra by Abhinava. guptapada, which has been discovered by the Madras Library, has a passage wherein Subandhu and his work are mentioned.
This occurs in the commentary on the following passage from the Nalyaśāstra (xxii Adhyaya). (4) नाट्यायितं तूपचारैर्यत्क्रियतेऽभिनयोऽत्र सूचनानाव्ये ।
काव्यप्रहर्षहेतोः प्रवेशकैस्सलामो यावत् ॥ 46॥ स्थाने ध्रुवारवभिनयो यत्क्रियते हर्षशोकरोषायैः।
भावरससंप्रयुक्त यं नाट्यायितं तच्च ।। 47॥ The cominentary on the passage runs thus :
(5)' नाव्यायितमित्याद्यार्यायास्तात्पर्य पूर्वप्रविष्टेन पात्रेण सह सामं विधाय पश्चात्प्रविष्टस्य पात्रस्य पूर्वप्रविष्टपात्रपरिक्रमणादिकाले स्थानकेनैवासीनस्य तूष्णी स्थिती प्राप्तायामभिनयस्तदपि नाव्यायितमिति । सपरायां तात्पर्यमिति श्रीशकाद्याः । तच्चायुक्तं . . . . प्रयोगकुशलाएवं विधेर्धमिलिखति इति पालयन्नाव्यस्य यथा पुरापचयं नाटयतीति ।
नाव्यस्य सन्धानरूपत्वं च वाक्यसूचादीनामपि सम्भवत्येव वा नाव्येन नाव्या सन्धीयत इति नाव्यायित पाचोयुक्तिरपि कथं तत्स्यादित्येवमेतद्याख्यातम् । इह यदा स्वप्नोऽप्येकघनो दृश्यते तन्मध्य एव च किं दृश्यमानं परस्य स्वप्न एव जाप्रदूपतामापादिते स्वप्नोऽयं मया दृष्ट इति वयेते। तदा नाप्रदपेक्षस्वप्रव्यवहारोन तत्र पारमार्थिक इत्यौपचारिकं । तदपेक्षं तस्य स्वमत्वमिति। कस्य स्वप्नायितव्यवहारो दृष्ट एवमिहापि नाव्ये एकघनस्वमावेऽपि स्थिते तत्रैवासत्यनाव्यानुप्रवेशानाव्यपात्रेषु सामानिकीभूतेषु तदपक्षया यदन्यत्राव्यं तस्य तदपेक्ष नाव्यरूपत्वं पारमार्थिकमिति नाव्याशितमुच्यते । तच्च द्विविधं नाव्यरूपकनिष्ठमेव वा काम्यं तदनिष्टापातस्य क्रमेण लक्षणमार्याद्वितयेनोच्यते ।
- नाव्ये यत्प्रवेशकै ब्यान्तरगतैरिव पातैः ।
___ अत एव ततः प्रविशतीत्युक्तैस्सनमः क्रियते ॥ तस्मानाव्यायितम् । कीदृशैरभिनयद्वारेण यसूचनं न तृपचारैः परमार्थतया उपचर्यमाणैर्न तूभयमपि नाव्यं तस्मान भवति । न त्वेकघनेत्याशकथाह-कालप्रकर्षलक्षणाद्धेतोरन्योन्यभिन्नकालत्वात् कथं तकघनतयायुक्तरिति भावः । यावदिति भयस्तरं प्रबन्धं व्यानोतुं परीतुं वा सर्व तमाख्यायितमित्यर्थः । तथा यावदिति स्वप्ने स्वप्रान्तरं तत्राप्यन्यत्स्वप्नान्तरमित्यादिन्यायेन वा भवेत्वेकस्वनायितवत्या वा सर्वथा तनाव्यायितं ।
तत्रास्य बहुतरव्यापिनो बहुगर्भस्वप्नायिततुल्यस्य नाव्यायितस्योदाहरणं महाकविसुबन्धुनिबो वासवदत्तामाख्यधाराख्यः समस्त एष प्रयोग :। '
तत्र हि बिन्दुसारः प्रयोज्यवस्तुक उदयनचरिते सामाजिकीकृतोऽप्युदयनो वासवदत्ताचेष्टिते । एष चार्यः स्वस्मिसूत्ररूपके दृष्टे सुज्ञानो भवति । अतिवैतत्यभयात्तु न प्रदर्शितः । एकस्तु प्रदेश उदाहियते । तत्र युदयने सामाजिकीकृते सूत्रधारप्रयोगः ।
"सव सुचरितैरेव जयति" इति । उदयनः॥ "कुतो मम सुचरितानि" .
इति सास्रं विलपति । • This paper was first prepared in the year 1921 and read before the cond Orlontal Conforence in January 1922.
* The passage is given w found in the palmleaf MSS. which seems obavo somo mistakes. It le not attempted hors to correct them.