Page Text
________________
પ્રકરણ
એક વ્યક્તિ કે વિષય વિષે પરિચય પ્રાપ્ત કરવો હોય તો તને બે પાસાંનો અભ્યાસ કરવો અનિવાર્ય છે સામાન્ય પાસું અને વિશિષ્ટ પાસું. તે વસ્તુ કે વિષય, જે વર્ગ કે સમૂહને અવલંબિત હોય તે વર્ગ કે સમૂહ વિષે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાથી તે વસ્તુ કે વિષયનો સામાન્ય પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે. જેમ કે ‘ફૂલ’ વિષે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાથી ‘કમળ' નો સામાન્ય પરિચય પ્રાપ્ત થઈ જાયછે. કમળના પોતાના કેટલાંક સામાન્ય ઉપરાંત વિશિષ્ટ ગુણો પણ હોય છે. આ વિશિષ્ટ વ્યક્તિત્વનો અભ્યાસ કરવાથી તનો વિશિષ્ટ પરિચય પણ થાય છે.
-
૧
‘શ્રી નવકારમંત્ર’ એક મંત્ર છે, તેથી પ્રથમ ‘મંત્ર’ શબ્દની પરિભાષાનું વિશ્લેષણ કરવાથી શ્રી નવકારમંત્રનો સામાન્ય પરિચય થશે, ત્યારબાદ તેના આગવા વિશિષ્ટ ત્તત્વોની વિચારણા પણ કરી છે જેનાથી તેનો વિશિષ્ટ પરિચય થાય છે.
મંત્ર' ની પરિભાષા
મંત્રવિદ્યા ભારતની પ્રાચીન પવિત્ર સંપત્તિ છે. ઉપનિષદ્., યોગશાસ્ત્ર, મહાનિર્વાણતંત્ર, મંત્રવ્યાકરણ, વેદ, રૂદ્રયામલ ઇત્યાદિ અનેક પૌરાણિક ગ્રંથોમાં પ્રચંડ પ્રજ્ઞાના સ્વામિ એવા વિદ્વાનોએ મંત્ર વિષે વિવેચન અને વ્યાખ્યાઓ આપી છે, જે આ પ્રમાણે છે ઃ
નિઋક્તકાર યાસ્ક મુનિએ કહ્યું છે કે ‘મન્ત્રો મનનાતૂ' ‘મંત્ર’ શબ્દનો પ્રયોગ મનના કારણે થયેલો છે. તાત્પર્ય એ કે જે વાક્યો-પદો વારંવાર મનન કરવા યોગ્ય હતાં અને તેના પર મનન કરતા ઋષિ – મુનિઓને આ વિશ્વનું વિરાટ સ્વરૂપ સમજાયું અને પરમ ત્તત્વનો પ્રકાશ લાધ્યો તેથી મંત્ર કહેવાયા. જૈન ધર્મનું ‘પંચમંગસસૂત્ર’ અને બૌદ્ધોની ‘ત્રિશરણ પદરચના' આ જ દૃષ્ટિએ ઉત્કૃષ્ટ મંત્ર તરીકે ઓળખાઈ છે.
વ્યાકરણના દિવાદિગણના જ્ઞાન - બોધ અર્થમાં રહેલા ‘મન્.’ધાતુને ‘ન’ પ્રત્યય લગાડી નિષ્પન્ન કરતા મંત્ર શબ્દની વ્યાખ્યા તથા વ્યુત્પત્તિઓ વિવિધ રીતે થઈ શકે છે. પૂર્વાચાર્યો અને મંત્રવિદોએ કરેલા કેટલાક વિધાનો અને અર્થો આ પ્રમાણે છે.
(૧)
પુરુષદેવતાથી અધિષ્ઠિત હોય તે, ‘મંત્ર’
(૨)
પાઠસિદ્ધ હોય તે ‘મંત્ર’
(૩) દેવથી અધિષ્ઠિત વિશિષ્ટ અક્ષરોની રચના વિશેષ તે.
(૪) જેનું મનન કરવાથી ત્રાણ – રક્ષણ થાય તે.
(૫) જેમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થાને રહેલી વ્યક્તિઓનો અથવા દેવદેવીનો આદરસત્કાર કરવામાં આવ્યો હોય તે. પિંગલામત (તંત્રગ્રંથ) માં કહ્યું છે :
{ ૨
‘મનનું વિશ્વવિજ્ઞાનં, ત્રાળ સંતાવન્ધનાતૂ । યત : રોતિ સંસિદ્ધો, મંત્ર કૃત્યુને તત : II
અર્થાત - મનન એટલે સમસ્ત વિજ્ઞાન અને ત્રાણ એટલે સંસારના બંધનમાંથી રક્ષણ. આ બંને કાર્યો સારી રીતે સિદ્ધ કરે છે તેને મંત્ર કહેવાય છે.
પંચકલ્પભાષ્ય નામના જૈન ગ્રંથમાં જણાવ્યું છે. ‘મંતો પુળ હોર્ પનિયસિદ્ધો' - જે પાઠ સિદ્ધ હોય તે મંત્ર
કહેવાય.
| SR No. | 032490 |
| Book Title | Navkar Mahamantra Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chhaya Shah |
| Publisher | Chhaya Shah |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 138 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |