Page Text
________________
પરિ છેદ ]
પ્રાચીન ભૂગોળ.
૨૬૫
થવાનું હજુ વિશેષ શકય ગણી શકાય; જ્યારે એક જ વિદ્યાગુરૂ જુદા જુદા પ્રદેશમાં જઈને પિતાના વિદ્યાર્થીઓ ઊભા કરે, તે હજુ કાંઈક દુશકય ગણાય; એટલે પ્રસ્તુત વિષયમાં, વધારે સંભવનીય સ્થિતિ તે એમ હોવાની કલ્પી શકાય છે કે, મથુરાના કારિગરો મિસર દેશના અને ગ્રીક દેશના કારિગરોના શિષ્યો હોવા કરતાં, તેમના ગુરૂએ જ હોવા જોઈએ (ઉપરમાં, મારા ટીપણું તરીકે, ટાંકેલે અભિપ્રાય સરખાવો). વળી જબૂદ્વીપમાંથી શાકદ્વીપ જે જુદો પડ્યો છે તેની કાંઈક તવારીખ આપતાં આપણે ઈશારો કરી ગયા છીએ કે, જંબુદ્વીપ તે આર્ય સંસ્કૃતિનું ધામ હતું જ્યારે શાકદીપ તે અર્ધજ ગલી દશામાં જ હતે. વળી કોઈ પણ બુદ્ધિમાન કહી શકશે કે જે પ્રજા સંસ્કૃત હેય તે જ અર્ધજંગલી પ્રજા ઉપર પોતાની છાપ પાડી શકે; નહીં કે અર્ધજંગલી પ્રજા હોય તે પિતાની છાપ સંસ્કૃત પ્રજા ઉપર પાડી શકે. આ ઉપરથી ખાત્રી થશે કે, જે ગ્રીક અને મિસર દેશની–એટલે કે શાકદીપની-શિલ્પકળા છે તેનું જન્મસ્થાન તે જંબુકીપમાં જ છે. હા, એટલું હજુ બનવાજોગ છે કે જુદા જુદા સમયે, જેમ કાળચક્રના ઝપાટામાં એક પછી બીજે દેશ આવી જાય છે, તેમ કોઈ કોઈ વાર મિગ્ર દેશ પણ સંસ્કૃતિના ઊંચા શિખરે ચડી બેઠે હોય; તેમજ ગ્રીસ દેશના ભાગે પણ તે યશરેખા કોઈક સમયે લાગી ગઈ હોયઃ જ્યારે તેવા સમયે જંબુંદીપની શિલ્પકળાને હીણપ લાગી ગઈ હોય. પણ આવા બનાવ તે જંબૂદ્વીપમાં અંતર્ગત રહીને જ્યારે શાકઠી૫ ભૂમિના એક અંશ તરીકે હૈયાતિ ભેગવી રહ્યો હોય
(૪) કાબુલ નદીની બાજુમાંની કનાર અને સિંધુ નદીની વચ્ચેનો પ્રદેશ તે ગાંધાર (પુરાતન
ત્યારે જ બની શકે; અને તે સમયે તે ઘણો ઘણો પ્રાચીન હતો એમ પૃ. ૧૭૩ થી આગળમાં જણાવાઈ ગયું છે. મતલબ કે જે સમયની અત્યારે તે બે હજાર કે બાવીસ સો વર્ષની–ચર્ચા આપણે કરી રહ્યા છીએ, તેવા ટાણે તે તેવી સ્થિતિ કપી લેવાને વિચાર સરખે પણ તદ્દન હાસ્યાસ્પદ લેખાશે. એટલે વધુમાં વધુ એમ કહી શકાશે કે, આ સમયની લગભગમાં જ-અથવા સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના સમયે-સારનાથ સ્તંભ ઉપર કોતરેલા સિંહની કારિગીરી વિશે તથા તે સમયની સંસ્કૃતિના સરણ વિશે ઉલ્લેખ કરતાં-પશ્ચિમ દેશની કારિગીરી અસલ કે પૂર્વ દેશની અસલ-જે સ્થિતિ હોવાનું સાબિત કરી ગયા છીએ તે જ સ્થિતિ પંડિત ભગવાનલાલજીએ પ્રદશિત કરેલ આ મથુરા નગરીની મૂર્તિ સંબંધમાં પણ પ્રવર્તી રહેલ હોવી જોઈએ. એટલે કે હિંદની કારિગીરીને મૂળ અથવા ગુરૂણી તરીકે સમજવી અને ગ્રીક અથવા મિશ્ર દેશની કારિગીરી તે અસલ ઉપરથી નકલ અથવા શિષ્યા તરીકે સમજવી.
(૨) તક્ષિલા, તક્ષશિલા સાંપ્રતકાળના સાહિત્યગ્રંથોમાં તેની સ્થાના-ઉત્પત્તિ બૌદ્ધધર્મના પ્રવર્તક શ્રી ગૌતમ
બુદ્ધના સમયમાં થયેલી મનાવે તેની છે, જ્યારે આર્ય પ્રજાના ઉત્પત્તિ અતિ પ્રાચીન પુસ્તકેમાં પણ
આ નગરીનાં નામ અને વર્ણન સુદ્ધાં મળી આવે છે, એટલે ખરૂં શું છે તે આપણે તપાસવું રહે છે.
ગાંધાર ૪ દેશમાં તે નગરી આવેલી છે. વળી તેને તે દેશની રાજધાની તરીકે પણ ગણપુ. ૧, પૃ. ૫૨)
તક્ષશિલા અને પુરૂષપુર-હાલનું પેશાવર-તે
૩૪
| SR No. | 032485 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |