Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 242

પરિછેદ]
તથા આયુષ્ય.
લખવાનું ચાલુ રાખ્યું દેખાય છે. - નાશિકના શિલાલેખ ઉપરથી સાબિત થઈ ગયું છે કે, તે ક૫ સુધી ક્ષત્રપ હતો, પછી ૪૬ માં
મહાક્ષત્રપ થયો છે અને તેનો સમય તે બાદ તે રાજા થયો છે.
તથા અને જ્યારથી કોઈ રાજકર્તા આયુષ્ય મહાક્ષત્રપ થાય ત્યારથી તે
સ્વતંત્ર થયો ગણાય છે એવો નિયમ આપણે પ્રતિપાદન કરી ગયા છીએ: એટલે એમ સિદ્ધ થઈ ગયું કહેવાશે કે, તેને રાજ્યાભિષેક ૪૬ ક્ષહરાટ સંવત મ. સં. ૪૧૩= ઈ. સ. પૂ ૧૧૪ માં થયો હતો અને બીજે જ વર્ષે કે છ આઠ મહિનામાં ૧૩ તે અવંતિપતિ બન્યો હત; એટલે તેને સમય ઈ. સ. પૂ ૧૧૪= ભ. સં. ૪૧૭ લેખાશે. તેમ રાજા તરીકે તેનો સમય ૪૦ વર્ષને ગણાય છે. (જુઓ પુ. ૧, પૃ.
૨૦૨; એટલે ક્ષહરાટ સં. ૮૬=મ. સં ૪૫૩=ઈ સ. પૂ ૭૪ માં તેના રાજ્યનો અંત આવ્યો છે. અથવા તેનું મરણ નીપજ્યું છે એમ ગણવું પડશે. એટલે કે તેને સમય ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ થી ૭૪ સુધીના ૪૦ વર્ષ પર્ય તો કહી શકાશે.
હવે તેના આયુષ્ય સંબંધમાં જણાવવાનું કે, ક્ષત્રપ ભૂમક જ્યારે ગાદીપતિ થશે ત્યારે તેની ઉમર આશરે ૪૫ વર્ષની હોવાનું આપણે ઠરાયું છે. તેમ તેને પુત્ર નહપાનું. જ્યારે તેના જ રાજ્ય ક્ષત્રપ હતા અને પાછળથી ગાદીએ આવતાં મહાક્ષત્રપ થયો છે'૪ એટલે એક તે તેનો તે યુવરાજ જ હતે એમ પણ સ્પષ્ટ થાય છે તેમ એ પણ અનુમાન કરી શકાય છે કે જ્યારે પિતા-ભૂમક ગાદીએ આવ્યો (મારે પુત્ર–નહપાણની ઉમર કામમાં કમ ૧૫-૧૬ વર્ષની તે હશે જ. અને તે ગણત્રીએ જ્યારે
(૧૨) કે. આ. કે. પૃ. ૬૫, ટી. ૧:–શિલા- લેખોમાં ક્ષહરાટ ક્ષત્રપના ૪૧-૪૨ અને ૪૫ અને મહાક્ષત્રપ, સ્વામિના ૪૬ વર્ષ છે; જ્યારે સિક્કાઓ ઉપર ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ નથી. પણું નહપાણ તે ભૂમકથી ભિન્ન પડીને હંમેશાં રાજા જ કહેવાય છેકIn inscriptions, Kshabarata kshatrap years 41, 42 & 45. Mahakshatrap Swami year 46. On the coins, the title Kshatrap or Maha-kshatrap does not occur: unlike Bhumak, Nahapana is always called Raja.
(૧૩) જીઓ ઉપરની ટીકા નં. ૧. - (૧૪) જ. ઈ. હિ. ક. ૫. ૧૨, પૃ. ૩૯ – (પ્રોફેસર એન કેનના મતે) નહપાણને સામી, સંકસ્વામી, અને રાજ તરીકે અને ચષણને મહાક્ષત્રપ સ્વામી ઓળખાવાય છે. “ Nahapana is styted Sami, Sank Swami & Raja Mahaksha- trapa Sami Chastrana"
[મારૂં ટીપણ-સામીને દરજજો શું હોઈ શકે તે
આપણે અહીં બતાવવું છે. રાજન, મહાક્ષત્રપ–સામી એમ જે લખ્યું છે તે તેમને ચડઉત્તર દરજે બતાવે છે. વળી ચષણના ઈતિહાસથી સમજાય છે કે પ્રથમ તે મહાક્ષત્રપ લખતો હતો અને પાછળથી રાજા લખવા મંડ હતું, એટલે તે બતાવે છે કે, મહાક્ષત્રપ કરતાં રાજાની પદવી મેટી છે; જેથી સામીની પદવી નાની છે એમ આપોઆપ સિદ્ધ થઈ ગયું...આ અનુમાન સાચું જ છે. તેની સાબિતી આપણને તે ચ9ણું વંશના અંતે જે રાજાઓ થયા છે તેમના જ સિક્કા ઉપરથી મળી આવે છે; કેમકે તેમના ઉપર અન્ય રાજવીઓના હુમલા થતાં અને પોતે નબળા પડતાં પોતાને સ્વામી તરીકે ઓળખાવતા હતા. (જુઓ પુ. ૪ના અંતે તેમને પરિચ્છેદ ) તેવી જ રીતે નહપાણ પ્રથમ સ્વામી હતો. (એટલે કે મહાક્ષત્રપથી નાના પદે અથવા ક્ષત્રપ તરીકે હતે આ ક્ષત્રપ શબ્દ પરભાષાને છે જ્યારે સ્વામી શબ્દ હિંદી ભાષાને છે) તે પછી મહાક્ષત્રપ થયો છે અને તે બાદ રાજ થયે છે.]