Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 215

૧૭૦
સત્તા વિશેનાં
[ દ્વિતીય ઉપરના અધિકાર તેને સુપ્રત થતા તેની-તે પ્રદેશનીજે કાઈ દિવાની ફાજદારી બાબતે તેની સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવતી, તે સઘળી ઉપર તેના ચૂકાદો સર્વાપરી લેખાતા. તેના કામમાં મદદ કરવાને એક કૌસીલ-સભા નીમવામાં આવતી; તેમાં પ્રાંતિક ( સરદારા ) પણ ઉમેરવામાં આવતા; તથા તે સઘળા ઉપર રાજકુટુંબમાં એક મંત્રી કે રાજાના એલચી દેખરેખ રાખતા. આ પ્રમાણેની રાજવહીવટી પ્રથા ભલે ઇરાનમાં સફળ નીવડી હતી પણ હિંદમાં તે અફળ જ થઇ હતી. એક ક્ષત્રપ કરતાં મહાક્ષત્રપના દરજ્જો ગૌરવતામાં કાંઇક વિડયાતા ગણાતા હતા, છતાં આખરીએ તે તે પોતાના શિરતાજની તાબેદાર જ ગણાતાઃ ( આ શિરતાજને ) શહેનશાહ અથવા મહારાજાધિરાજ કહેવામાં આવશે, આ પ્રમાણે ઇરાની શહેનશાહતના બંધારણમાં ક્ષત્રપ, મહાક્ષત્રપ અને શહેનશાહના દરજ્જાની વાત કરવામાં આવી છે. જ્યારે મિ. વિન્સેટ સ્મિથ પોતાના વિચાર જણાવતાં એમ કહે છે કે,૭૭ The word Satarap shows as subordi nates of the Persian or Parthian sovereign=ક્ષત્રપ શબ્દ જ ખતાવે છે કે, તે ઈરાની અથવા પાર્થિઅન શહેનશાહના આજ્ઞાં. કિત અધિકારી હતા. એટલે તેમનુ કહેવુ એમ થાય છે કે, ઇરાનના રાજવહીવટી બંધારણમાં ક્ષત્રપને દરજ્જો શહેનશાહના આજ્ઞાંકિત અમલદાર જેવા હતા, અને સાથે સાથે તે એમ પણ કહેતા જણાય છે કે, મહાક્ષત્રપ જેવા કાઈ હાદ્દા તે બંધારણમાં નહેાતા. એટલે ધારું છું કે એક લેખકે જે નીચે પ્રમાણે ઉદ્ગાર કાઢ્યા છે તે, તેને અનુસરતા ફેરફાર પણ બંધારણીય છે એમ રાવવા માટે જ હશે. તે લેખક ક્ષત્રપ અને
( ૭૮ ) જ, ખાં, બ્રે. રા, એ, સા, પુ. ૨૦, પૃ.
over whom they ruled. He was the head of the administration: he collected taxes, controlled the local officials, the subject tribes and cities; and was the supreme Judge of the province to whose chair every civil and criminal case would be brought. He was assisted by a council to which also provincials were added and was controlled by a royal secretary and by emissaries of the king. The system though succeeded in l'ersia, was but a failure in India. The title of Mahakshatrapa occupied a position of greater power and independence than a Kshatrapa but was nevertheless subservient to his overlord, who was called the " King of Kings '' પ્રાચીન ઇતિહાસમાં ઈરાની લોકો પોતાના પ્રાંતિક માને ક્ષત્રપ નામથી સોધતા. ( શહેનશાહ ડેરિઅસના સમયે લગભગ ૩૦ જેટલા તેવા ક્ષત્રપ અધિકારીઓ હતા) તેમનાં આધકાર અને કરજ આ પ્રમાણે હતાં. તેમના પ્રદેશમાં—સસ્થાનમાં જે પ્રજા આવી રહેલી હોય તેમને તે ગુલામ અનાવતા-કચરી નાંખતા—નહીં, પણ ઊલટુ જે પ્રા ઉપર તે શાસન ચલાવતા તેમનાં આચારવિચાર રીતિરવાજ તથા ધર્મના પાતે સ્વીકાર કરતા. તે સર્વ રાજવહીવટને અગ્રગણ્ય-ઉપરી રહેતા-તે કરવેરા ઉઘરાવતા, સ્થાનિક અમલદારા તેમજ તાબાની પ્રજા અને નગરા ઉપર દેખરેખ રાખતા; અને (ટૂંકામાં) જે પ્રાંત
(૭૭) જી અ, હિં. ઇં. ત્રીજી આવૃત્તિ રૃ. ૨૨૭,