Page Text
________________
પરિછેદ ]
અર્થની સમજૂતિ
૧૩૫
સમુદ્રકે સરોવરરૂપે ૨૮ સચવાઈ રહે છે. આ કથનનાં સ્મારક તરીકે બે મોટાં અને એક નાનું એમ કુલ ત્રણ ૯ સરોવર તે પ્રદેશમાં જે નજરે પડી રહ્યાં છે તેને આપણે ગણવા પડશે. કહેવાની મતલબ એ છે કે, પશ્ચિમે કાર્પિઅન સમુદ્રથી માંડીને પૂર્વમાં અફગાનિસ્તાનને હેરાત શહેર સુધીની પર્વતમાળા, અને ત્યાંથી સીધા દક્ષિણે ઠેઠ ગ્વાદર (Guader ) બંદર સુધીની લીટી દરતાં, તેની એક બાજાનો એટલે પૂર્વનો ભાગ, તે અસલ જંબુદ્વીપની જમીનને અને તેની બીજી બાજૂનો ભાગ તે શાકઠીપની જમીનનો ભાગ૩૦ હતો; તેમ જ શાકીપમાં જે પ્રજા વસી રહી હતી તેને પ્રાચીન હિંદુ ગ્રંથો પ્રમાણે શાકપ્રજા તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી, આ પ્રમાણે અનુમાન દોરાયાં છે. આ ત્રણે શબ્દના સમાસોમાં તેનો પ્રથમ શબ્દ
શક છે : તે ત્રણને શક તરીકે શાકઢીપ ઓળખાતી પ્રજા સાથે સંબંધ શકદ્વીપ છે; બકે આ ત્રણે શબ્દોના
અને સૂચનથી જે જે મુલક અથવા શક સ્થાન પ્રદેશ જણાય છે તે ત્રણેમાં
વસતી પ્રજાને શક પ્રજા તરીકે જ
ઓળખવી જોઈએ; એટલે કે ત્રણે સ્થાન પણ એક જ છે તેમ તેની પ્રજા પણું શકપ્રજા જ કહેવાય, આમ ઘણુનું માનવું થાય છે આ પ્રકારે એક મત થયો. ત્યારે વળી બીજે મત થાય છે કે હિંદ ઉપર જે આક્રમણ પરદેશી પ્રજાએ કર્યા છે અને જેમનાં નામની સંખ્યા પાંચ હેવાનું આપણે જણાવી ગયા છીએ, તેમના દરેકના ઉત્પત્તિસ્થાનનો અથવા તે તેમને લગતા ઇતિહાસની બરાબર પીછાન થએલ ન હોવાથી, સર્વેને કેટલીક વખત ભિન્ન અને કેટલીક વખત અભિન્ન માની, તેમને ગમે તે જાતિ તરીકે ઓળખાવ્યે રાખી છે. એટલે તેઓનાં નામઠામ જુદાં જુદાં હોવા છતાં કેમ જાણે તે સર્વે એક જ સ્થાનથી ઉદ્દભવ પામી હોય તેમ વર્ણન કર્યો ગયા છે. આથી તેમનો આખોયે ઇતિહાસ માર્યો ગયો છે, એટલું જ નહીં પણ અનેક ગુંચવાડા ઊભા થવા પામ્યા છે. જેથી ખરૂં શું છે અને ખોટું શું છે તેની સળ સૂઝતી નથી. પરિણામે એમ જાહેર કરવું પડયું છે કે, હિંદી ઇતિહાસમાં જે કેટલાયે અંધારાયુગો-અંધકારયુગો-ગણુતા આવ્યા છે તેમાંનો આ પરદેશી પ્રજાનાં આક્રમણવાળા
(૨૭) જેના એક દષ્ટાંતરૂપે કાસ્પિઅન સમુદ્રને આપણે ગણાવી શકીએ.
(૨૮) સરોવરનું પાણી હમેશાં મીઠગણાય અને દરિયાનું ખારૂં કહેવાય. આ પ્રમાણે મીઠા અને ખારા પાણીના ભેદથી પારખી શકાય છે કે અમુક જળા- શય મૂળે દરિયાને ભાગ હશે કે કેમ? એટલે અહીં
સરોવર’ શબ્દ જે મેં લખે છે. તે વાસ્તવિક નથી જ; પણ આવાં જળાશયનાં મૂળ શોધવાની હકીકત તરીકે ઉપયોગી થઈ પડે તેથી તેનું ટીપણુ દાખલ કરવા સારૂ, આ શબ્દ અહીં લખ્યા છે. વળી તેની પ્રતીતિ આગળ ઉપર જણાશે.
(૨૯) જુએ પાસેના નકશામાં બતાવેલ હામન
અને હા મનમાશ નામના બે મોટાં તથા ગાડીસરાહ નામનું ત્રીજું: એમ કુલ મળી આ ત્રણે સરોવરનાં પાણી મીઠાં છે. (ઉપરની ટી. નં. ૧૮ સરખાવે.) આ સરોવરમાં પણ, એરલ સરોવરની પેઠે (સરખા ઉપરની ટીકા નં. ૧૮) પાંચ છ નાની નદીઓ મળતી દેખાય છે.
(૩૦) આને શાકદ્વીપની જમીનનો ભાગ ખરી રીતે કહી ન શકાય; પણ શકદ્વીપ અને જંબુદ્વીપ વચ્ચે સમુદ્ર હતું તેનું પરિવર્તન થતાં જે જમીન ઉપસી આવી હતી તે તે છે. એટલે કે તે નવી જમીનવાળું સ્થળ ખરી રીતે શાદ્વીપના કરતાં જંબુદ્વીપની વધારે નજીક આવેલું હેડને તેને જંબુદ્વીપની જમીન તરીકે ઓળખાવવી જોઈએ,
| SR No. | 032485 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1937 |
| Total Pages | 512 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |