Prachin Bharat Varsh Part 03

SR No.: 032485
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1937
Total Pages: 512
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 146

-
-
પરિચછેદ ].
તથા ઓળખ
૧૦૯
થયા હતા અને અગ્નિમિત્રનું મરણ થતાં પોતે અવંતિપતિ બન્યો હતો. તેથી એમ થશે કે અગ્નિમિત્રની પાછળ તેને પૌત્ર એદ્રક-બળમિત્ર નામ ધારણ કરી ગાદીએ બેઠો હતો; અને અગ્નિમિત્રની પાછળ તુરત જ બળમિત્ર રાજા થયો છે એમ તે જૈન સાહિત્ય ઉપરથી પણ સાબિત થઈ ગયું છે.૧૦ એટલે નિર્વિવાદિતપણે સિદ્ધ થાય છે કે, અગ્નિમિત્ર પછી વસુમિત્રનો
દ્રક નામે જે છ પુત્ર હતો તે બળમિત્ર નામથી અવંતિની ગાદીએ બેઠો હતો.
જૈન ગ્રંથોમાં તે ઉપરાંત એમ હકીકત નીકળે છે કે, બળમિત્રભાનુમિત્ર તે બન્ને તે સમયે જૈન ધર્મના યુગપ્રધાન ગણાતા એવા અને દક્ષિણ દેશના વતની કાલિકસૂરિ નામે જૈનાચાર્યની બહેન ભાનુમતીના પુત્રો થતા હતા. વળી તેઓ જાતે બ્રાહ્મણ હતા; એટલે કે બળમિત્ર તથા ભાનુમિત્ર બને સગા ભાઈઓ થતા હતા. તેમની માતાનું નામ ભાનુમતી હતું તેમજ કાલિદસૂરિના સંસારીપક્ષે ભાણેજ થતા હતા. વળી બળમિત્ર-ભાનુમિત્રને અધિકાર ભરૂચ શહેરવાળા પ્રદેશ ઉપર હતા. જૈન ગ્રંથમાંની આ સર્વ બીના, અત્યારે આપણે જેનું વૃત્તાંત લખી રહ્યા છીએ તે બળમિત્ર-ભાનુમિત્રને સર્વથા લાગુ પડી રહે છે. મતલબ કે, પુરાણિક ગ્રંથની અને જેન ગ્રંથની હકીકત એતિહાસિક ઘટનાઓ સાથે પરસ્પર મળતી આવે છે. એટલે તે સ્થિતિ સશે સત્ય હોવાનો સ્વીકાર કરી લેવો પડશે.
વળી આગળ ઉપર રજૂ થતી હકીકતથી એમ જણાય છે કે આ ભાગ-ભાગવતને કાશીપુત્ર પણ કહેવાતો હતો એટલે માતાનું મહિયર કાશગોત્રી હતું. આ હકીકતને ઉપરના પારામાં જણાવેલ વસ્તુ સાથે વાંચીશું તે કહેવું પડશે કે દક્ષિણ હિંદમાં જમીનદાર વર્ગનું કોઈ કાશીગોત્રવાળું બ્રાહ્મણનું કુટુંબ હોવું જોઈએ, જેની પુત્રીવેરે અગ્નિમિત્રે પિતાના યુવરાજ વસુમિત્રને પરણાવ્યો હતો. વસુમિત્રની આ રાણીનું નામ ભાનુમતી કહેવાય અને તેણીના પેટે ઓદ્રક અને ભાગ નામે બે પુત્રો અનુક્રમે જન્મ્યા હતા; જે બન્ને પુત્રો વખત જતાં બળમિત્ર-ભાનમિત્ર નામે શુંગવંશી રાજાઓ તરીકે પ્રખ્યાત થયા છે. હવે આપણે તેમની રાજા તરીકેની કારકીર્દી આલેખવાનો બનતા પ્રયત્ન મળી આવતાં સાધનો ઉપરથી સેવીશું. વળી જેમ અગ્નિમિત્ર પિતે વૈદિક મતાનુયાયી બ્રાહ્મણ હતા તેમ વસુમિત્રને શ્વસુરપક્ષ પણ વૈદિક મતાનુયાયી બ્રાહ્મણ જ્ઞાતિનો જ૧૨ હતા.
અગ્નિમિત્રના મરણ પછી જે રાજ્યકર્તાઓ થયા છે તે સર્વમાં આ બેનું રાજ્ય વધારે
સમય ટકી રહેલું જણાય છે; તેમની અને જ્યારે શિલાલેખી પુરાકારકીદ વામાં તેવી હકીકત નીકળે છે
ત્યારે આપણે માનવું જ રહે છે કે તેમના રાજ્યકાળે કાંઈક મહત્ત્વપૂર્ણ બનાવ કદાચ બન્યા પણ હશે. આ વાતને ગ્રીક પ્રજાના
(૧૦) જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૨.
(૧૧) જુઓ તેમની “કારકીદી”વાળે લખાયલે પારીગ્રાફ. ખાસ કરીને ટિપ્પણુ નં. ૨૪ ને લગતી હકીકત.
(૧૨) બળમિત્ર-ભાનુમિત્રના મામા કાલિસૂરિને આપણે જન્મથી બ્રાહ્મણ ( જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૫.
તવા નીચેની ટી. નં. ૨૭ માં આપેલ છે તથા ન. ૨૮ ની હકીક્ત) અને મેટા જમીનદારના પુત્ર જ લેખવા રહે છે; પણ પાછળથી અનેક બ્રાહ્મણપુત્રએ જેમ જૈન ધર્મની દીક્ષા લીધી છે તેમ આમણે પણ કર્યું હતું અને ઉત્તરોત્તર અભ્યાસમાં આગળ વધી એક યુગપ્રધાન આચાર્ય બન્યા હતા.