Page Text
________________
ભારતવર્ષ ].
વિવેચન
૨૩
પુરૂષોની ફરજે, અત્યારના તેવાજ પદવીધરોની ફરજો કરતાં જૂનાધિક જવાબદારીવાળી હશે ખરી. તે સમયે બહુ સંખ્યામાં અધિકારો નહોતા તેના અનેક કારણો સંભવી શકે છે. એક તો તે સમયે ચેરીનો કે નાના પ્રકારના મારફાડના અથવા ટંટા-બખેડા કરવાના પ્રસંગોજ પ્રજાજનો વચ્ચે ઉપસ્થિત થવાના સંયોગોજ કમી હતા, કેમકે લેકે સુખી હતા તેમજ જીવનનિર્વાહ સરળ અને સુલભ હતો અને કદાચ થતા તો પ્રથમ પંચાયત અને લવાદો મારફત તેનો નિકાલ કરી નખાતો૪૨ એટલે મોટા કિસ્સાએજ તપાસ માટે આ ખાતાના અધિકારી પાસે આવતા. અને તેવા કામમાં પણ ખૂબ રાજકર્તા પોતે, પાછા સહકાર આપતા હોવાથી
અધિકારીઓનું કાર્ય સરળ થઈ પડતું હતું. રાજઓ પોતે રાત્રિના સમયે જુદા જુદા વેશમાં રાત્રિચર્યા માટે નીકળી પડતા અને જાતમાહિતી મેળવી, પોલીસખાતાની તથા ન્યાયખાતાની અનેક કઠિન અને મુંઝવતી સમસ્યાએને નિકાલ ટૂંક સમયમાં કરી દેતા. આથી કરીને પિોલીસખાતું તથા રાજકર્તા પોતે પ્રજાના સમાગમમાં પણ આવતા તેમજ ખરેખર સંરક્ષક હોવાને દાવો કરી શકતા.
માં આવતા તથા તેમને કેટલું વેતન આપવામાં આવતું હતું અને કેવી રચના ગોઠવવામાં આવતી હતી તેને કાંઈક ખ્યાલ આવે તે માટે અર્થશાસ્ત્રમાંના કેટલાક ઉતારી આપ્યા છે તે મૌર્ય ચંદ્રગુપ્તના પ્રકરણમાંથી જોઈ લેવા વિનતિ છે. અલબત્ત, ચંદ્રગુપ્તનો સમય ઈ. સ. પૂ. ૪ થી સદીનો છે એટલે તેની પૂર્વે એકદમ તેજ પ્રમાણે સ્થિતિ હતી એમ તો નહીજ કહી શકાય, પણ મોટે ભાગે તેમ હતું એટલું આસાનીથી માની લેવામાં કાંઈ હરકત જેવું નથી.
તે સમયે હાથીના દળ ઉપર બહુ મદાર બાંધવામાં આવતો હતો અને તેથી જે પક્ષમાં તેની સંખ્યા વધારે તે અજેય અને અપરાજિત મનાતો. હાથીની સંખ્યા સેંકડોથી નહોતી થતી પણું હજારોથી કરાતી હતી અને આ પ્રથા મૌર્ય સમ્રાટ અશોકના સમય સુધી પણ ચાલુ રહી હોય એમ માનવાને આપણને કારણે મળે છે; કેમકે તેણે યવન સરદાર સેલ્યુકસ નીકેટર (અને પાછળથી પોતાના સસરા) સાથે જ્યારે તહકુબીની શરતે કરી હતી ત્યારે તેનું બહુમાન સચવાય તે માટે પાંચસે લકરી હાથીઓની ભેટ આપવા કબૂલ્યું હતું.
લશ્કર ચાર વિભાગમાં મુખ્યત્વે વહેંચાયેલું રહેતું. (૧) પદાતિ (૨) ઘોડેસ્વાર (૩)
હાથીઓ અને (૪) લશ્કરનાં અંગે રથ. દરેક વિભાગમાં
કેવા કેવા આધકાર સોંપવા
મુખ્યપણે જે કે ઉપર દર્શાવ્યા પ્રમાણે લશ્કરના ચારજ વિભાગ હતા, છતાં અવંતિપતિ ચંડપ્રદ્યોતને વેગવતી સાંઢણીઓ૪૩ રાજદ્વારી હેતુ સાધવા અર્થે રાખતો હોવાનો વર્ણવાયો છે એટલે એમ અનુમાન કરવાને કારણ મળે છે કે આ જાતના પ્રાણીઓ
પૃ. ૧૫ ઉપર પંચાયત અને
(૪૧) આ સમય પછીના બે સિકામાં પણ ચોરીના પ્રસંગે ઓછી જ હતા. તે બાબત જુએ. સમ્રાટ અશોકના દરબારે નીમાયલા એલચી મી. મેંગેસ્પેનીનું આત્મ નિવેદન. *
(૪૨) સરખા લવાદેવાળો પરિગ્રાફ.
(૪) સર કનિંગહામનું પુસ્તક ધી ભારહત
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |