Page Text
________________
ભારતવર્ષ ]
કરી લેવા . એકદમ લક્ષમાં લીધું નહતું. પણ પ્રથમમાં દરેકને હુકમા આપી આજ્ઞાધીનપણે વવા ફરમાવ્યું. આ પ્રમાણે જે તાબે થઇ ગયા તેમને યથાસ્થાને પાછા નિયુક્ત કરી દીધા. પણ જે ક્ષત્રિય જ્ઞાતિ ઉંચી અતે શૂદ્ર જાતિ હલકી, આવા જાતિ મદના ધમંડમાં, રાજાની આજ્ઞાને શિરાવ ધ માનતા નહીં, તેના ઉપર રાષ ઠલવવા માંડ્યો. તેમાંના કેટલાકની કત્લ ચલાવી, અને કેટલાકને લડાઈમાં હરાવીને એકદણુ નિળ કરી નાંખ્યા. તે એટલે સુધી કે ક્ષત્રિયત્વ-ક્ષાત્ર તેજ–જેવું નામ નિશાનજ રહેવા ન દીધું.૪૩ પાતાના રાજ્યના આરંભનાં લગભગ દશેક વર્ષ આ પ્રમાણે પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવામાં ગાળવા પડયા હતા. તે બાદ બાકી રહેલ ઉત્તર હિંદના ભાગ કબજે કરી લેવા વિચાર કર્યાં. અને પાંચેક વર્ષ માં તા સમસ્ત ઉત્તર હિંદ ( પંજાબના ઉત્તર ભાગ અને કાશ્મિર સુદ્ધાં–અને સિંધના પ્રદેશ જો ન દિવને ત્યા નહાતા એમ ગણાય તે તે સુદ્ધાં) પેાતાની આણામાં લાવી મૂક્યો. એટલે એક છત્રછાયા-એક ચકવે રાજ કરવા જેવી ત્યાં સ્થિતિ કરી દીધી. પોતે
થતા અસ્તાર ભ
( ૪૩ ) બેંકે આવી હકીકત મહાપદ્મના—ન‘દ ખીલનાં જીવન વૃતાંતે જણાવી છે, પણ વધારે સભવિત છે, કે તે આ નવમા નંદના સમયની છે ( છતાં પ્રસ`ગ વિશેષ રોધખેાળા માંગે છે ખરે। ) અને કાને લીધે તેને “ કાળારોાક ” કહી શકાય ખરા. જીએ ઉપર પૃ. ૩૩૮ થી ૩૪૨ તથા દ્વિતીય વિભાગે છેવટનાં પરિશિષ્ટ, જેમાંના એકમાં ધર્મશા–કાળાશેાક વિશે ચર્ચા કરી છે.
( ૪૪ ) જી ઉપર તેમજ પૃ. ૩૬૦ નું લખાણ અને ટીકાઓ.
(૪૫ ) પાંચ ટેકરી જેટલું' પણ હાવા સ`ભવ છે જીએ શુ‘ગવ’શી રાજ્યની હકીકતે, કલ્કી રાજાનુ` વ ́ન, ( ૪૬ ) નાગર શબ્દના બે અર્થ થઇ શકે છે. (૧) જેને હાલમાં નાગર બ્રાહ્મણ તરીકે ઓળખાવાય છે તે;
આ
આ
૩૮૯
વિદ્યાપ્રેમી હેાવાથી, તક્ષશિલા જીતતી વેળાએ, ત્યાંના અતિ વિદ્વાન ગણાતા અને ચતુર નિવડવાની આગાહી બતાવતા ત્રણ યુવાન મિત્રાની ટાળકીને, મગધ પાછા આવતાં પેાતાની સાથે ઉપાડી લાવ્યા,૪૪ કદાચ આ બનાવ બાદજ મગધ દેશની નાલંદા વિદ્યાપીઠની સ્થાપ્ના કરવામાં આવી હોય, કે તે પૂર્વે બહુ પ્રસિદ્ધ થયેલી વિદ્યાપીઠ પોતાની કીર્તિની વૃદ્ધાવસ્થા અનુભવવા માંડતી હૈાય અને તેના પુનરૂદ્ઘાર કરાયા હૈાય–પુનર્જીવનજ અર્પાયું હૈાય તે વધારે સંભવિત દીસે છે. સાથે સાથે જીતેલા પ્રાંતામાંથી અઢળક દ્રવ્ય પણ લેતા આવ્યા હતા. (કહે છે કે સેાનાની નવ૪૫ ટેકરી બનાવાય તેટલુ દ્રવ્ય તે ધસડી લાવ્યો હતા)
આ કૃતેહ મેળવીને, પાછા આવ્યા બાદ કાંઇક નિરાંતે બેઠા. આ અરસામાં તેને સુવિખ્યાત નાગરમ ત્રીજ શકડાળ, મહાઅમાત્ય તરીકે પ્રાપ્ત થયા. જોકે રાજા મહાનદને પેાતાના વિચાર હવે દક્ષિણનાં રાજ્યા, જેવાં કે કલિંગ અને આંધ્ર, જે અત્યારે મગધથી સ્વતંત્ર થઇ ગયા હતા, તેને તાબે કરવા દેારાયેા હશે, પણ કદાચ (૧) મહા
પણ આ અ` સંભવિત નથી કેમકે, તે સમયે પ્રથમ તા જ્ઞાતિ જેવી કોઇ સસ્થાજ નહેાતી; તેમજ વળી નાગર બ્રાહ્મણની ઉત્પત્તિજ, તેમના પોતાના મત પ્રમાણે બહુ અસૂરેથી થવા પામી છે. વળી વણિક કામમાં પણ નાગર વાણિયા કહેવાતા એક વિભાગ છે; જ્ઞાતિના ઉત્પત્તિના સમયની વિચારણાથી તે અથ પણ અહીં સંભવિત લાગતા નથી, કેમકે હાલના ગુજરાતની સર્વે પેટા જ્ઞાતિએ મધ્યકાલે ઉદ્ભવેલ સાઁભવે છે; હવે ખીને અ (૨) નાગર એટલે નગરમાં રહેનારા; નાના ગામડામાં રહેનારા નહીં, તેમ રાજધાનીના પાટનગરમાં રહેનારા પણ નહીં, પણ પાટનગર સિવાયના અન્ય નગરામાં રહેનારાને નાગર કહી શકાય; આવા અર્થાંમાં ‘નાગર’ શબ્દ અહીં વપરાયો લાગે છે.
સરખાવે ઉપરમાં પૃ. ૨૫૩ ની ટી, નં. ૬૪ નુ' લખાણ,
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |