Page Text
________________
નંદ સામ્રાજ્યનો
[ પ્રાચીન
સત્તાધિકારી હતો (જેને મહારથીના નામે ઓળખાવા) તેની પુત્રી નાગનિકા સાથે પોતાના પુત્રને પરણાવ્યો અને પછી તે આગળ વધીને અંપ્રદેશમાં ઉતર્યો. આ પ્રમાણે મગધ સામ્રાજ્યમાંથી જમીનના બે મોટા વિસ્તાર કમી થઈ ગયા. જેથી કરીને નંદિવર્ધનના સમયે આખા હિંદમાં પથરાયેલું મોટું મગધ સામ્રાજ્ય, હવે તે લગભગ માત્ર મગધ, વિદેહ, કાશી, કેશળ, અવંતિ અને ગંગા નદી ઉપરના પ્રાંતમાંજ સમાઈ જતું રહ્યું હતું.
આ છએ ભાઈઓ માત્ર નામધારી જેવાજ ચણાયા છે. જે એક પછી એક કમોતે મરાયા હશે એમ ધારી શકાય છે. છેવટનો ભાઈ આઠમ નંદ બહસ્પતિમત્ર ગાદીએ આવ્યો, ત્યારે તે તેની સ્થિતિ હજુ પણ વિશેષ નબળી થવાનું સજયેલું હોય એવા સંજોગો ઉભા થયા હતા. તે વખતને ત્રિકલિંગપતિ રાજ ખારવેલ ગાદીએ બેઠા પછી બાર વર્ષ સુધીમાં, –મ. સં. ૧૧૦–ઈ. સ. પૂ. ૪૧૭ સુધી-આખા દક્ષિણ હિંદ ઉપર (અંપ્રદેશ ઉપર શતવહન વંશનું રાજય ચાલતું હતું પણ તે આ ખારવેલના ખંડિયા જેવા હોય એમ સમજાય છે) પિતાનું સામ્રાજય જમાવી રાજકીય દષ્ટિએ તદન નિશ્ચિંત બની બેઠે હતો. એટલે જે પોતાના ધર્મની-દેવાધિદેવની-સુવર્ણમય પ્રતિમા કલિંગના રાજનગરમાંથી આ મગધપતિ બૃહસ્પતિ મિત્રને પિતામહ રાજા નંદિવર્ધન મ. સં. ૧૯- ઈ. સ. પૂ. ૪૬૮ આસપાસમાં, પોતાના પિતામહ રાજા ક્ષેમરાજના સમયે ઉપાડી ગયો હતો, તે માનભંગનું વેર વાળવા ચક્રવર્તી સમાન રાજા ખારવેલે હાલના મગધપતિ બૃહસ્પતિમિત્ર ઉપર ચડાઈ કરી.
આ હુમલો સ્થળ વાટે ન લઈ જતાં, ગંગાનદીના પ્રવાહ માર્ગેજ લઈ ગયો. અને બૃહસ્પતિ મિત્રને હરાવી, તે સુવર્ણ પ્રતિમાના પગ પાસે તેને નમાવી, તે પ્રતિમા પાછો પિતાના નગરે લઈ આવ્યો હતો. આ બનાવ બન્યા પછી બે એક વર્ષે એટલે ઈ. સ. પૂ. ૪૧૫=મ. સં. ૧૧૨ માં રાજા બૃહસ્પતિનું મરણ થતાં, વળી એક વખત પૂર્વની માફકજ સંજોગો ઉભા થયા હતા કે, હવે મગધની ગાદી કેને સોંપવી. કેમકે બૃહસ્પતિને પુત્રી હતી પણ એકે પુત્ર નહોતા. તેમ બૃહસ્પતિમિત્રને એક ભાઈ એટલે નંદ બીજાનેઃ રાજા મહાપદ્યને શ્રદ્ધરાણી પેટે જન્મેલ એક ઉમર લાયક પુત્ર, હૈયાત હતી. કેટલીક વિચારણાની અંતે આ શાણી પુત્રને ગાદી મળી હતી અને તે નવમાનંદ તરીકે ગાદીએ બેઠો હતે.
મહાનંદ : નવમ ન પોતે લગભગ ત્રેવીસ વર્ષની ઉમરે ગાદીએ આવ્યો હતો; તેમજ ભલે ક્ષત્રિય રાજપતિને પુત્ર હતો છતાં, કાણીના પેટે જન્મેલ એટલે પોતાનું ભવિષ્ય અનેક લીલીસૂકીથી સંકળીત રહ્યાંજ કરવાનું, એવા મનમાં ઘોળાતા વિચારોથી (અને આને પ્રત્યક્ષ દાખલે પિતાના બંધુ શ્રીમુખની બાબતમાં નજરો નજર જોયો પણ હતજ ) યુવાન હોવા છતાં, કાંઈક વિચારક અને ઠરેલ બુદ્ધિને થઈ ગયો હતો. જેથી એકદમ ઉછાંછળું કે અવિચાર્યું પગલું તે ભરત નહીં. તેથી ભલે ચારે તરફ સરદારોમાં સ્વતંત્રતાને કહે કે સ્વછંદતાને, પવન ફેલાઈ ગયો હતો, છતાં કઈ ઉમર દમદમાટીથી કામ લઈને તાબે
( ૪૧ ) પિતાના પુત્રને પરણાવે છે, એટલે પુત્રની ઉમર ૧૪-૧૫ વર્ષની અને પોતાની ઉમર ત્રીસ વર્ષ ઉપરની આ સમયે (એટલે મ. સ. ૧૦૦=ઈ. સ. ૬
૪૨૭ માં ) હશે એમ માનવું રહે છે.
(૪૨) જુઓ હાથીગુફાના શિલાલેખમાં રાજ્યાભિષેક પછી તેરમાં વર્ષની હકીકતનું વર્ણન
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |