Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 359

૨૯૨
શિશુનાગ વંશી
[ પ્રાચીન
પુત્તે કહી શકાય તેમ નથીજ એટલે પછી રાજા કૂણિકને જ આશ્રયીને તે ઉપનામ વપરાયું હોય એમ સંભવે છે. વળી કેમ્બ્રીજ હીસ્ટરી ઓફ ઈન્ડીયાના પ્રથમ પુસ્તકના પૃ. ૧૮૩ ઉપર પણ તેજ મતલબનું લખાણ મળી આવે છે. તેમ જૈન સાહિત્યમાં પણ તે હકીકતને સમર્થન આપેલ જણાય છે, કેમકે તે રાણી ચિલણાના પેટે જન્મ્યા હતા. અને રાણી ચિલ્લણા પોતે, વિદેહપતિ રાજા ચેટકની કુંવરી હઈ તેણીને વિદેહા કહી શકાય એટલે તેણીને પેટે જન્મેલ કુંવરને વિદેહીપુત્તે પણ કહી શકાય; વળી તેના જીવનવૃત્તાંત ઉપરથી સમજાય છે કે
જ્યાં જ્યાં તે રણે ચડતો ત્યાં ત્યાં વિજયમાળા પહેરીને જ પાછા ફરતે (જાઓ કેશલ દેશ ઉપરની
તેની ચડાઈનું વૃત્તાંત) એટલે કે તે અજેય હો; તે કઈ શત્રુથી છતાતો નહીં, જેથી તેને અજિતશત્રુ પણ કહી શકાય. તેમજે. સા. લેખ સંગ્રહ પૃ. ૪૦ માં તેનું નામ અશોકચંદ્ર હોવાનું પણ જણાવ્યું છે.
ગાદી ઉપરના તેના હક્ક વિશે જે વિચાર કરીશું તે તેના પિતા રાજા શ્રેણિકની માફક તે પણ
નશીબનો બળીઓજ કહી ગાદી ઉપર શકાશે. જેમાં રાજા શ્રેણિક
પણ જ્યેષ્ઠ પુત્ર ન હોવા
છતાં ગાદી મેળવવા ભાગ્યશાળી થયે હતું તેમ રાજા કૃણિકની બાબતમાં પણ એમજ બન્યું હતું. કેમકે તે જયેષ્ઠ પુત્ર ન હોવા
કહેવાનો હેતુ હોઈ શકે અથવા ઉદયનના પોતાના સંબંધ માં પણ આ સાલને ઉપયોગ થયો હોય એવું કહી શકાય તેમ છે (તે માટે જુઓ તેનું વૃત્તાંત ). ગમે તેમ પણ દર્શક તે રાજ કુણિક છે અને ઉદયન તે બાદ થયો છે; તથા તેના વંશને અંત, બુદ્ધનિર્વાણ પછી ૪૮ વર્ષે આવ્યો છે એટલું આ ઉપરથી ચેકસ થાય છે.
( ૨ ) c. H. I. p. 183-Kanik being born of Chillana, who is a princess of Videha hence called Videha, is addressed as Videhiputto (He was Videhiputta in the canonical pali-texts; the later Buddhist traditions make him a son of Kosaldevi)–કે. હી. ઈ. પૃ. ૧૮૩-રાણી ચિલણા, જે વિદેહના રાજની કુંવરી હોવાથી, વિદેહા કહી શકાય, તેણીના પેટે કુણિક જન્મ્યો હતો. અને તેથી તેને “વિદેહી પુ” કહેવાય છે (પાલી ભાષાના ધર્મ ગ્રંથમાં પણ તેને વિદેહીપુત્તોજ કહેલ છે; જયારે અર્વાચીન બદ્ધ ગ્રંથમાં તેને કેશળદેવના પુત્ર તરીકે ગણે છે. )
આ ઉપરથી સમજાય છે કે, પ્રાચીન બદ્ધ ગ્રંથેમાંથી કેટલુંક અવતરણ કરવામાં અર્વાચીન ગ્રંથકારેએ પિતાનું દેઢ ડહાપણ વાપરી, ગોટાળો ઉભો કર્યો લાગે છે.
(૩) પુરા: પુ. ૧, પૃ. ૧૩૦. આ પુસ્તકે પૃ. ૨૮૨,
(૪) જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૨.
( ૫ ) પણ અજિતશત્રુને બદલે અજાતશત્રુ તરીકે લેખવામાં આવે છે, તેને અર્થ એમ કર કે, જેને કઈ દુશ્મન જ નથી તે તે અજાતશત્રુ રાન હતું. જો કે પરિણામે તે અાતશત્રુ અને અજિતશત્રુ બન્નેને એકજ અર્થ થઈ જય છે. તે સમયે રાજને અંદર અંદર લડવાનું કારણુજ બહુધા ઉપસ્થિત થતું નહેતું, એટલે એકબીજાને દુશ્મન થવાનું કારણ રહેતું જ નથી. આ હિસાબે તે પછી સર્વ રાજને બહુધા અજાતશત્રુ જ કહી શકાય? પણ ખાસ કરીને જ્યારે કૃણિકને જ તે વિશેષણ લાગુ પડાય છે ત્યારે તે અજાતશત્રુ જેવું સામાન્ય નામ હેવાને બદલે અજિતશત્રુ જેવું વિશેષ અર્થવાળું નામ હેવા સંભવ ગણાય, એમ મારું માનવું થતું હોવાથી તે નામ મેં મૂળ લખાણમાં લખ્યું છે.
કેઈક ગ્રંથકારને મત એમ છે કે તે જ્યારે ગર્ભમાં હતો ત્યારે તેની માતાને પોતાના પતિનું લેહી પીવાનું મન થયું હતું. જેથી રાજાએ પોતાના ઘુંટણમાંથી લોહી કાઢી પીવરાવીને તેણીને સંતોષ આપ્યું હતું. આ ઉપરથી શત્રુ એટલે દુશ્મન અને અજત=જેને જન્મ નથી થયે તે, કેમકે હજુ ગર્ભમાં તેને જીવહત, તે ઉપરથી તેનું નામ અજતશત્રુ પડયું છે; પણ આ કલ્પના ઠીક નથી લાગતી, કેમકે અજાતશત્રુ નામ તે જન્મ થયા પછી જ પડયું