Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 339

૨૭૨
રાજા શ્રેણિકને
[ પ્રાચીન
વ્યાપાર શિર્ષક પારીગ્રાફમાં લખી ગયા છીએ કે, રાજા બિંબિસારના સમય પૂર્વે, તેમજ
તેના રાજના પૂર્વાર્ધમાં તેના સમયનાસિકા (ઈ. સ. પૂ. પપ૬ પહેલાં),
વસ્તુના બદલાથી અથવા તે તેજંતુરીની આપ લે કરવાથી, સર્વે પ્રકારનો ક્રયવિક્રય થતો હતો. પણ જ્યારથી તેણે બધી વ્યવસ્થા અને બંધારણ ઘડી, શ્રેણિઓની સ્થાપ્ના કરી, ત્યારથી તેને ધોરણસર ચલણની જરૂરિઆત દીસવા માંડેલી, એટલે સિક્કા ચાલુ કર્યા હતા. પણ તે સિકકા ટંકશાળમાં જેમ બીબાંવડે હાલ મુદ્રિત થયેલ બહાર પડાય છે, તેવા નહોતા. પણ તે સર્વે ઢાળ પાડેલ હોવા સંભવ છે. અથવા જેને પંચ coins૩૩ કહેવાય છે તેવા પ્રકારના હતા. તેમાં પિતાનું નામ નિશાન કે શાલ જેવું કાંઈજ ચિતરવામાં આવતું નહોતું. કેમકે તે સમયે પિતાનાં નામ ઠામની, જાહેરાતની, કે પ્રખ્યાતિ પામવાની લાલસા પડી જ નહોતી. કેવળ તેઓ જે આલેખન માંગતા તે એટલું જ કે, તેમનું કુળ અને તેમનો ધર્મ, તે ઉપરથી જણાઈ આવે એટલે બસ. અને તેમાં પણ પિતાનાં કુળ અને વંશની મહવતા કરતાં, ધર્મની મહત્તા વિશેષ આંકતા હોવાથી, સિક્કાની સવળી બાજુ (જેને obverse૨૪ કહેવાય છે) ઉપર ધર્મનાં લાક્ષણિક ચિહ્નો પાડતાં અને અવળી બાજુ (Reverse) ઉપર પોતાના વંશની નિશાની છપાવતા. આ સર્વ સ્થિતિ, તે
સમયના સિક્કા નિહાળવાથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ. ( જુઓ તૃતીયખંડે સિકકાના વર્ણનવાળા પરિચ્છેદ ) આ ઉપરથી સાબિત થશે કે, જે સિક્કા રાજા શ્રેણિકના છે, તે ઈ. સ. પૂ. પપ૬ પછીનાજ સમજવા.
જે કઈ કળા નથી દેખે તે શીખી લેવાને તેને શૈખ હતો, એવો તે કલાપ્રિય હતો. એકદા
રસ્તે થઈને તે ચાલ્યો જતો કળા શેખીન હતા તેવામાં એક કળા
ધરને તેણે જોયું. તે એકજ સ્થાન ઉપર સ્થિત રહીને કેટલેક દૂર આવેલ આંબા ઉપરની કેરીની બુમોમાંથી એક પછી એક કેરી તીરથી વીંધીને, પોતે ખાયા કરતો હતો. તેને દેખીને તે વિદ્યા સંપાદન કરવાનું રાજાને મન થયું. એટલે તેણે પિલા વિદ્યાધરને પિતાને રાજમહેલે આવી, વિદ્યા શીખવવાનું આમંત્રણ આપ્યું. તે પ્રમાણે તે કળારસિક હમેશાં રાજમહેલે જઈ રાજાને વિદ્યા પાઠ આપવા લાગ્યો ઘણો કાળ વ્યતીત થયો અને શિક્ષક તથા શિષ્યની અથાગ કાળજી અને ખંત હતી છતાં વિદ્યા સાધ્ય ન થઈ. એટલે શિક્ષકને તે બાબત વિચાર કરવો પડ્યો. અંતે તેને માલુમ પડયું કે વિદ્યાગુરૂએ હમેશાં શિષ્ય કરતાં ઉચ્ચ સ્થાને બેસીને મંત્ર આપવો જોઈએ. જ્યારે આ કિસ્સામાં તે રાજા પોતે ઉચ્ચ સ્થાને બેસત અને ગુરૂ નીચા આસને બેસતો. આ હકીકત તેણે રાજાને વિનય પૂર્વક વિદિત કરી.
(૩૩) જેમ હાલ, કઈ ધાતુને અમુક ઘાટ ઘડે હોય છે, ત્યારે તેને ખૂબ તપાવીને તેવી જ સ્થિતિમાં તેને મનમાન ઘાટ ઘડી શકાય છે, તેમ જે ધાતુના સિક્કા પાડવા હોય, તેના અમુક અમુક કદના કટકા કરી. તેને ખૂબ તપાવીને પછી, તેના ઉપર છાપ પાડ- નારી જે “અડી-એડી” હોય તેને હથોડા વડે, કે તેવા અન્ય હથિરથી ટીપે; એટલે તેવી છાપ પડી
જાય; એટલે આવા punch conis ને આપણે અડીથી-એડીથી પાડેલા સિક્કા તરીકે ઓળખાવી શકીએ.
(૩૪) સવળી બાજુ ઉપર જે છાપ કે હકીકત હોય તેની મહત્તા વિશેષ ગણાય; અને અવળીની ઓછો ગણાશે. તે બાબતની સમજુતિ માટે સિક્કાવાળે પરિછેદ જુઓ.