Prachin Bharat Varsh Part 01

SR No.: 032483
Original Sutra Author: N/A
Author: Tribhuvandas Laherchand Shah
Publisher: Shashikant and Co
Publication Year: 1935
Total Pages: 524
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 330

ભારતવર્ષ ]
નાં સ્થાનો
૨૬૩
ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮ માં કર્યો છે. એટલે કે રાજગૃહીની સ્થાના થયા પૂર્વે. આ કારણથી જ, બૌદ્ધગ્રંથમાં જ્યાંને ત્યાં રાજગિરિ કે ગિરિત્રજમાં રાજા બિંબિસાર અને બુદ્ધદેવને મેળાપ થયાનું જણાવાયું છે. પણ રાજગૃહીમાં થયાનું ક્યાંય જણવ્યું નથી. તેમજ બીજી હકીકત લખતાં પણ સાધારણ રીતે મગધના પાટનગર તરીકે ગિરિત્રજનું જ નામ દેવાયું છે. રાજગૃહીનું નામ બીલકુલ નજરે પડતું નથી. અથવા કયાંક ભૂલ્ય ચુકયે જ લખાણમાં તે નામ પ્રવેશ થઈ ગયું હોય, તે અર્વાચિન ગ્રંથમાં લેખકે એ પિતાની બુદ્ધિને પરિચય કરવા માટેજ; અથવા તે તે બને સ્થાન પરત્વે શું ભિન્નતા કે ભેદ છે, તેને કાંઈ પણ ખ્યાલ કર્યા સિવાયજ વાપરી દીધું હોવું જોઈએ. જ્યારે તેનાથી ઉલટીજ સ્થિતિ જેન સાહિત્યમાં આ રાજનગરના નામ વિશે માલૂમ પડે છે. તેમાં જ્યાંને ત્યાં રાજગૃહી શબ્દજ લખાય છે. ગિરિત્રજ કે રાજગિર જવલેજ માલૂમ પડે છે. મગધના રાજપાટનું આ પ્રમાણેનું સ્થળાંતર વિષેનું મારૂં અનુમાન, રાજા બિંબિસારના ધર્મપરિવર્તનના કાળ નિર્ણયની માફક જ, વિશેષ સંશોધનથી સત્ય સાબિત થાશે એમ હું ધારું છું.
આ રાજગૃહી નગર વિશે, સર કનિંગહામ જેવા સંશોધન ખાતાના વિશારદ પણ એજ મંતવ્ય જાહેર કરે છે કે, પુરાણ ગ્રંથમાં વર્ણવાયેલા રાજા જરાસંધની રાજધાની તેમજ મગધના શિશુનાગવંશી રાજા પ્રસેનજિતની રાજધાની એમ બન્નેના સમયની રાજનગરી (વધારે સારા શબ્દ રાજનગર જોઈએ) રાજગૃહી હાલ આપણે જેને રાજગૃહી નગરીનાં ખંડિયર તરીકે ઓળખાવતાં આવ્યાં છીએ તેનાથી ભિન્ન જ હતી. રાજા જરાસંધને સમય તે અતિ પ્રાચીન છે એટલે તે સમયની વાત એક બાજુએ આપણે રાખીશું. પણ રાજા પ્રસેનજિત ( જે બિંબિસારના પિતા થતા હતા અને જેણે ગિરિત્રજ વસાવ્યું હતું-જુઓ પૃ. ૨૪૦)ની રાજધાનીથી રાજા બિંબિસારની રાજગૃહી ( જેમ આ પરિચ્છેદના પ્રારંભમાં આપણે બતાવ્યું છે તેમ) ભિન્ન હતી, એટલું તો સર કનિંગહામ સાહેબનું ધારવું પણ થાય છે જ. જૈન ગ્રંથમાં પણ તેજ વાત આ નગરીના સ્થાનને બંધબેસ્તી આવે છે. આ નગરી ૧૨ યોજન લાંબી તથા ૯ યેાજન પહોળી હતી° અને તેની દક્ષિણ દિશાએ, પાસે થઈને જ ગંગા નદી વહેતી હતી. તેમ
(૭) સરખા ગત પરિ.ટી. ૭૦ તથા તેનું લખાણું. ત્યાં કે, હી. ઈ. ના ગ્રંથકારે ૫ણ “ રાજગિર” શબ્દજ વાપર્યો છે અને પછી પોતાના મનમાં ઉદ્ભવેલી શંકા રજુ કરી છે.
( ૮ ) જુઓ ભિ. ટે. પૃ. ૨૦૭:-આ રાજગૃહી (રાજનું નિવાસસ્થાન) રાજ જરાસંધની તેમજ શ્રેણિકના પિતા પ્રસેનજિતની રાજધાનીથી ભિન્ન જ છે. આ નગરી રાજ શ્રેણિકના પુત્ર અબતશત્રુએ વસાવી હતી. એમ કહેવું તે સાચું નથી જોકે કેટલાકનું અનુમાન તેવું થયું છે. (જુઓ કો. ઇં. પૂ. ૬) Bhilsa Topes. P. 237-This Rajagriha (the abode of king ) is quite different from the capital of JaraSandha as well as that of king Prasenjit,
the father of the king Shrenik. It is incorrect to say, that it was founded by king Ajatashatru, son of Bimbisara, as inferred by some (see Chronology of India by Duff p. 6.).
જૈનગ્રંથમાં પણ આ વાતને ટેકો મળતો દેખાય છે (જુઓ મહાનસંપ્રતિ નામનું ભાવનગરમાં છપાયેલું પુસ્તક ૫, ૪૮ નું વર્ણન)
( ૯ ) ભ. બા. 9. ભા, પૃ. ૨૭; તથા ઉપરની ટીકા નં. ૮ માં મહાન સંપ્રતિ નામક ગ્રંથને લગતી સાક્ષી જુઓ.
(૧૦) આ સ્થાન જે પર્વતની ટેકરી ઉપરનું હેય, તો આવડી મેટી વિશાળ રાજનગરી માટે ત્યાં જગ્યા ફાઇલ