Page Text
________________
(૯) એક સ્થિતિ વિચારવી રહે છે. મનુષ્યમાત્રનું જીવન જ એવા પ્રકારનું ઘડાઈ ગયું હોય છે કે જે તેમાં કઈ જાતને ફેરફાર કરવામાં આવે, કે તુરત તે હે-હો કરવા મંડી પડે છે. પણ જે ઈતિહાસને બારિકીથી જઈશું તો સ્પષ્ટ માલુમ પડશે કે કુદરત હમેશાં પિતાને નિયમે ચાલ્યું જાય છેજ. જેમ વિજ્ઞાનના અમુક સિદ્ધાંત છે તેમ કદરતને પણ અમુક સિદ્ધાંત છેજ. આ સિદ્ધાંત હમેશાં અટળ અને નાફેર હોય છે, જેને આપણે નિશ્ચયરૂપે કહી શકાય; છતાં આ બધાં સિદ્ધાંતને અમલ તો દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર કાળને અનુસરીનેજ થયા કરે છે. જેમકે, નશીબમાં થવાનું હોય તે થયાંજ કરે છે અને થયાં કરશે. મરણ આવ્યું હશે તે જરાએ અઘુિપાછું કેઈનાથી કરી શકાવાનું નથી, એમ આપણે માનતાં છતાં પણ, કઈ દિવસ બળતા અગ્નિમાં કૂદી પડવાનું, કે તરવાનું ન જાણતાં છતાં, ઊંડા પાણીમાં ડૂબકી મારવાનું સાહસ ખેડતા નથીજ. ત્યાં જેમ આપણે વિચાર કરવો પડે છે, તેમ ઉપરના નિશ્ચય-સિદ્ધાંતોને પણ અમલમાં મૂકવા જતાં, દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળને અનુસરીને ફેરફાર કરવા જ પડે છે. આવા ફેરફારને આપણે
વ્યવહાર ” ના નામથી ઓળખીએ છીએ. મતલબકે, નિશ્ચય તે નિશ્ચય તરીકેજ રહે છે અને સિદ્ધાંત તરીકે તે અવિચળ જ રહેવાને, પણ તેના પાલનમાં, એટલે કે વ્યવહારમાં મૂકતાં, અમુક પ્રકારે ફેરફાર થયાજ કરવાનેઃ અને આ ફેરફાર તે ઈતિહાસ આલેખનમાં પણ આવવાનેજ, એટલે અમુક પ્રકારે ઈતિહાસ લખાતે આવતે હાય તે, તેજ પ્રકારે અને તેજ રીતિએ સર્વ ઈતિહાસ સદાકાળ લખાવા જ જોઈએ, એવો કાંઇ નિયમ હોઈ શકે જ નહીં. હા, એટલું કબૂલ કરવું રહે છે કે ઇતિહાસના આલેખનમાં સત્યવસ્તુનેજ સ્થાન મળી શકે, અસત્યને સ્થાન ન હોય; છતાં એમ હજુ બની શકે કે, જે એક વસ્તુ અત્યારે અસત્ય નહીં, પણ શંકાશીલ દેખાતી હોય છતાં પાછળથી સત્ય તરીકે ઉભી રહે. તેમજ અત્યારે લેખકને પિતાને સત્ય લાગતી હોય છતાં વાચકવર્ગને પોતે પોતાની સાથે માન્યતા ધરાવતે કરી શકે તેમ ન હોય, તે તે પ્રમાણે તેમાં ભાવાર્થ પૂરીને, વાકયરચના તે કરી શકે છે જ; પણ તેથી કાંઈ એમ નથી ઠરતું કે તેણે કાંઈ ફેરફાર નજ કર અથવા તે પિતાના વિચારે હાસ્યાસ્પદ નીવડશે તેવી ભીતિમાં, પોતાના વિચારે તેણે જણાવવાજ નહી. જે તેમ કરતાં ડરે તે તે લેખક પોતે માત્ર કીર્તિને જ ભૂખે છે પણ સત્ય વસ્તુથી વાચકને અંધારામાં રાખી મૂકવા માગે છે એમ તેના વિશે કહેવું પડશે. ટૂંકમાં કહેવાનું કે સત્ય લેખકે એટલે ઇતિહાસના લેખકે તે, ચાલુ આવો માર્ગ અનુસરાય કે તેને ત્યજીને અન્ય માર્ગ લેવો પડે-પ્રણાલિકા ભંગ જેને કહેવાય છે તેને આશ્રય લેવું પડે કે દુનિયાને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ કરી નાંખે તેવી વસ્તુસ્થિતિ રજુ કરવી પડે, તે પણ તેને વિચા૨જ કરે નથી રહેતો. તેણે જે જોવું રહે છે તે એટલું જ, કે પોતાના અંત:કરણમાં પ્રકાશિત થએલ ખરી ઐતિહાસિક સ્થિતિને, સત્ય સ્વરૂપે જાહેર કરે છે કે નહીં. આવા આશયથી દેરવાઈને આ પુસ્તકનું આલેખન હાથ ધરાયું હતું, તેટલી હકીકત વાચકવર્ગને જણાવવા દુરસ્ત ધારું છું. તેમજ વળી સત્ય સ્થિતિ જણાવવામાં કોઈની લાગણીની પરવા કર્યા વિના ગમે તેવી ભાષામાં કે ગમે તેવા શબ્દમાં અથવા કેઈ પણ જાતને વાણુ સંયમ કે લેખિનીસંયમ સાચવ્યા વિના, આંધળીયા કયે જવું
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |