Page Text
________________
૨૯૬
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
પિતાના સ્વામી રિપંજયને મારીને તેની ગાદી ઉપર પોતાના પુત્રને બેસાર્યો હતે; અને રિપુ જયને બૃહદરથવંશી ગણવાને બદલે ઉપરના નં. ૧ ના મદીની સાથે મેળવીશું તે તેને વિતિહાત્ર વંશને જ છેલ્લે રાજા માનવો પડશે અને તેનું રાજ્ય ૫૦ વર્ષ ચાલ્યું હોવાનું ગણવું રહેશે. (૫) આ મુદ્દા સાથે આપણે સંબંધ નથી એટલે પડતું મૂકીશું ( ૬ ) પાંચ રાજા થયા છે. આગળ ઉપર ગોઠવેલી તેમની વંશાવળી આપણે જોઈશું તે તે પ્રમાણેજ છે. (૭) એકંદર સમય ૧૨૪ સારવર્ષને જણાવ્યો છે. આમાં સર્યવર્ષ ૩૬૫ દિવસનું લેખાય છે. જ્યારે ચાંદ્રવર્ષ ૩૫૪ દિવસનું ગણાય છે. ( આ ગ્રંથકારે ઘણે ઠેકાણે આ પ્રમાણે બંને વર્ષો ટાંકયા છે ને હિસાબ કરી બતાવ્યો છે ) એટલે ૧૨૪ સૈર્યને ૩૬૫ થી ગુણી ૩૫૪ વડે ભાગતાં, ચાંદ્ર- વર્ષ ૧૨૮ આવી રહે છે, અને તે હકીકત આપણો મત જે ઉપર દર્શાવાઈ ગયો છે તેને ટેકારૂપ પણ છે. ( ૮. ૯. ) સર્વે રાજાઓનો રાજ્યકાળ આગળ ઉપર આપણે વર્ણવીશું ત્યાંથી જોઈ લેવું. અત્રે તે એટલું જ જણાવવાનું કે છેલ્લે રાજા નંદિવર્ધન ઠરાવી, તેના ફાળે ૨૦ વર્ષ લખ્યા છે તે ઉચિત નથી. આ નંદિવર્ધન જે કે અવંતિપતિ બન્યો હતો ખરો, પણ તે તે મગધદેશને નંદવંશી રાજા હતા. અને તેણે તે અવંતિદેશના છેલ્લા રાજાને જીત્યા પછી, જ્યારે તે નિર્વશ મરણ પામ્ય, ત્યારે તેનું રાજ્ય પિતાના સામ્રાજ્યમાં
લીધું હતું. એટલે નંદિવર્ધનનું રાજ્ય ૨૦ વર્ષ ચાલ્યું હતું એમ ગણવાને બદલે, પ્રદ્યોતવંશી છેલ્લા અવંતિપતિનું રાજ્ય ૨૦ વર્ષ ચાલ્યું હતું એમ ગણવું ઉચિત લેખાશે. કદાચ એમ માનવાની ઈચ્છા થાય કે નંદિવર્ધનની રાજ્યસત્તા
અવંતિ ઉપર ૨૦ વર્ષ સુધી ચાલી હતી તેમ ગણવુંપણ તેમ બની શકે તેમ નથી, કેમકે તેને રાજ્યકાળ મગધપતિ તરીકે જ જ્યાં માત્ર ૧૬ વર્ષને છે, ત્યાં પછી તે અવંતિદેશ ઉપર તેટલા સમય દરમ્યાન ચડી આવ્યો ક્યારે? અને વળી તે દેશ જીતીને ત્યાં ૨૦ વર્ષ સુધી રાજ્ય ચલાવ્યું પણ કયારે? મતલબકે નંદિવર્ધનનું રાજ્ય અવંતિ ઉપર ૨૦ વર્ષ ચાલ્યું હોય એમ લખવું તે તદન અસંભવિત છે. એટલે પછી છેલ્લા પ્રદ્યોતવંશી અવંતિપતિ રાજાનુંજ રાજ્ય વીસ વર્ષ સુધી ચાલ્યું હતું એમ માનવું રહે છે.
અહીંઆ પાલકના વંશની એટલે પ્રદ્યોતવંશની હકીકત પૂરી થાય છે, જેથી કરીને પૃ. ૨૦૨ માં જણાવી ગયા પ્રમાણે બાકીની કડીઓને લગત અર્થ તથા વિવેચન જુદાજ પારગ્રાફે હવે કરીશું.
પરિશિષ્ઠપર્વ નામક ગ્રંથમાં ત્રણ કડીમાં જે રાજાવલિ આપવામાં આવી છે તે આપણે
| પૃ. ૨૦૨ ઉપર ઉતારી છે. પાંચ વર્ષ તે જોવાથી માલૂમ પડશે સુધીના અવંતિ- કે, તેમાં કેટલીય જાતના પતિએ વંશના નામ પરિધાન
કરેલાં છે. આ રાજાવલીઓને વર્તમાનકાળના ઘણું ઈતિહાસકારોએ મગધપતિઓ તરીકે લેખી કાઢવ્યા છે૩૮ અને તેમ કરવા માટે તેમને સબળ કારણ, મારી ધારણું પ્રમાણે એ મળેલું હોવું જોઈએ કે, તેમાં નંદવંશનાં અને માર્યવંશનાં નામો પણ સમાવિષ્ટ થયેલાં છે. અને આ બે વંશના નૃપતિએ મગધસમ્રાટો તરીકે વિશેષતઃ પ્રખ્યાત છે; પણ તેટલા માટે જ તેઓની માન્યતાનું વાસ્તવિકપણું, જે સ્વીકારી લેઈએ તે, આપણે
( ૩૮ ) જુઓ આગળના ૫ ૨૦૭ ઉપરનું
ટી, નં. ૩૯.
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |