Page Text
________________
ભારતવર્ષ ]
રાયો
થઈ તે સમયે ચેદિદેશ ઉપર મહારાજા કરકંડ સ્વા- મિત્વ ધરાવતું હતું એમ ગણવું. બાકી જેમ ઉત્તરોતર તે વંશ આગળ ચાલતે ગયો તેમ તેમ તે તેના અધિકાર તળેના રાજ્ય વિસ્તારમાં અનેકધા ફેરફાર થતાજ રહ્યા હતા. એટલે કે
દિદેશને અને ચેદિવંશને સર્વથા એકજ પ્રકારના (સ્થાન અને સ્વામિપણાને ) સંબંધ અચળપણે ચા આવતો હતે એમ સમજવાનું નથી.
અંગ દેશમાં, જેને હાલમાં મધ્ય હિંદુસ્થાન કહેવાય છે તેના મોટા ભાગનો જ સમાવેશ થતો હતે જ્યારે ચેદિ દેશ અથવા વંશદેશમાં હાલને બિલાસપુર જીલ્લો, રાયપુર જીલ્લે અને ઉદેપુર તથા છત્તીસગઢ૧૩૦ તાલુકાનું મુખ્યત્વે સમાવેશ થત હતા, વળી થોડેક અંશે રેવારાજ્યને દક્ષિણ પ્રદેશ૧૩૧ તથા શેહનાગપુરને સમાવેશ પણ થતો હતે. અંગદેશની રાજધાની ચંપાપુરી હતી, જ્યારે વંશદેશની રાજધાની કંચનપુર ૧૩૨ નામે હતી.
જેમ કાશી, કેશળ, અને વત્સ દેશ આદિના રાજાઓની વંશાવળી, ઠેઠ તેની સ્થાપનાથી
ભલે પછી ત્રુટીત અવસ્થામાં પણ મળી આવી
છે, અને ઈ. સ. પૂ. ની રાજા દધિવાહનને છઠ્ઠી સદી પહેલાંની પાંચ વંશ અને એનું અને છ છ પેઢીની સંભવિત જોડાણ હકીકત મળી છે તેમ આ
અંગદેશના સંબંધમાં કમભાગે નહીંવત જેવુંજ પ્રાપ્ત થયું છે. જે કાંઈ જુનામાં જુની બાતમી, ૧૩૩ જૈન ગ્રંથમાંથી મળે છે તે એટલીજ કે, અમુક સમયે, ચંપાપુરીમાં રાજા રણવીરને પુત્ર દધિવાહન રાજ્ય કરતા હતા, તેમજ તેને લગતા સમય, સ્થળ ઈત્યાદિનું જે વર્ણન લખાયું છે તે જોતાં, જે રાજા દધિવાહનનું આપણે અત્ર વર્ણન કરવાને માંગીએ છીએ તે જ વ્યક્તિ, રણવીરને પુત્ર દધિવાહન હોવાને નિશ્ચય થાય છે.
કાશીદેશનો ઈતિહાસ લખતાં આપણે કહી ગયા છીએ કે, જ્યારે વેવીશમા જૈન તીર્થકર પાર્શ્વનાથને સમય હતો ત્યારે તેમના પિતા અશ્વસેનનું રાજ્ય કાશદેશ ઉપર હતું અને આ પાશ્વકુમારને ૧૩૪ વિવાહ, કુશસ્થળપતિ રાજા પ્રસેનજિતની કુંવરી વેરે કરવામાં આવ્યો હતે.
પ્રાંતવાળા પ્રદેશને પણ ચેદિ દેશમાં ગણ રહે છે,
જ. રે. સે. બેં. ૫. ૧૫ (કર્નલ ટેડના મત પ્રમાણે માલવામાં આવું ચંદેરી શહેર, કૃષ્ણજે શિશુ- પાલને માર્યો હતો તેનું પાટનગર હતું અને મી. ફયુહરર (ડે. એ. ઈ. ૫. ૧૪ ને આધાર ટાંકીને ). કહે છે કે દહલ મંડળ તેજ પ્રાચીન ચેદિ દેશ છે.
( ૧૩૦ ) ઇ. ક. ની પ્રસ્તાવનામાં P. IX લખેલ છે કે છત્તીસગઢ (મહાકાશલ) તાલુકાની રાજ- ધાનીવાળું બારમદેવ તેજ ચેદિ દેશ અથવા કહ્યુરીઝનું પાટનગર હતું. જ. રે. સે. બેં. પુ. ૨૧ ૫. ૨૫૭ માં જણાવ્યું છે કે ભેજકટ અથવા અવંતિ જેની પૂર્વમાં (પશ્ચિમ લખવું જોઈએ ) અડીને આવેલું છે તે પ્રદેશનું નામ ચેદિ (ડો. ડી. આર, ભાંડારકરનું સભાપર્વ
તથા અશોકના નામના ગ્રંથ ૫. ૩૫) પ્રમાણે દિને પૂર્વ સીમાડે અને પુલિંદને દેશ અડોઅડ આવી રહેલા હતા.
(૧૩૧ ) ડે. એ. ઇં. પૂ. ૧૪ ચેદિ દેશમાં બુંદેલખંડને દક્ષિણ ભાગ અને જબલપુરનો ઉત્તર ભાગ સમાઈ જતા હતા; તથા ગુપ્ત રાજાના સમયે તેની રાજધાની રેવાનું કલિંજર હતું. ચેદિનું બીજું નામ ત્રિપુરી પણ હતું ( ત્રિપુરી માટે ઉપરની ટીકા નં. ૧૨૯ જુઓ. મારું મંતવ્ય શું છે તે, કલિંગ દેશના વહુ ને જુઓ).
( ૧૩૨ ) ભરતે, બાહુ, વૃત્તિ પુ. ૧૦૩. (૧૩૩ ) જુએ ભરતે. બા. 9. ૫. ૧૦૭. (૧૩૪ ) પાશ્વનાથ તે નામ તીર્થંકરનું કહેવાય
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |