Page Text
________________
૧૪૦
-
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
દીવંશી રાજાઓના અધિકારતળે હતું, અને ચેદીવંશી રાજાઓનું સ્થાન જે હોય તેનું નામ પણ ચેદી દેશ જ કહી શકાય આવી માન્યતાને લીધે મહાકેશળના પ્રદેશની ભૂમિને ચેદી નામથી પણ ઓળખાવવામાં આવે છે. જો કે વિશેષ અધિકાર અને સમજુતી તે ચેદીવંશના રાજાએના અધિકારી વર્ણવતી વખતે લખવામાં આવશે પણ અત્રે તેને ટૂંક સારજ આપીશું.
અંગ, વંશ અને કલિંગ આ નામે ત્રણ દેશે એક બીજાની અડોઅડ આવેલા છે. તેમાં અંગ સર્વથી પશ્ચિમે અને કલિંગ સર્વથી પૂર્વમાં છે,
જ્યારે વંશ તે બન્નેની વચ્ચે છે. એટલે તેમના નામના અનુક્રમ પ્રમાણે પશ્ચિમથી માંડીને પૂર્વમાં જતા હોઈએ તે પ્રમાણે તેમનાં સ્થાનો છે. આ વંશ દેશને ચેદિ નામથી પણ ઓળખવામાં આવતું હશે એમ મારી સમજ છે, જો કે આ બંને નામ ઘણું પ્રાચીન સમયથી વપરા- શમાં તે આવે છે જ, પણ એકજ પ્રદેશનાં તે બન્ને સામાન્ય નામ છે, અથવા ભિન્ન ભિન્ન સમયે વપરાતાં પણ એકજ પ્રદેશના તે ભિન્ન ભિન્ન નામ છે, એમ તે ક્યાંય લખાણ કરાયેલું મારી નજરે પડયું નથી. છતાં તેઓની વર્ણવાતી
હદન૧૨૫ વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે તે એકજ પ્રદેશી બે નામ હશે, એમ કલ્પનામાં તરી આવે છે. તેમાંના અંગ દેશ ઉપર અત્યારે રાજા દધિવાહનની સત્તા હતી જ્યારે ( એટલે કે અંગદેશ અને ચેદિદેશ તે બને ભિન્ન૨૬ દેશ છે) ચેદિ ઉપર અને કલિંગ ઉપર ક્યા રાજાનો આણ પ્રવર્તી રહી હતી તે જણાયું નથી, પણ જે રાજા હતો તેનું મરણ થતાં કરકંડ૨૭ મહારાજાની સત્તાની જમાવટ થઈ હતી. અને આ કરકંડુ તે અન્ય કોઈ નહીં પણ ઉપરના અંગપતિ દધિવાહનનોજ પુત્ર હોવાનું પાછળથી સાબિત થયું હતું. એટલે ત્રણે પ્રદેશે એકજ રાજ્યવંશના અધિકારમાં ગયા હતા અને ત્યારથી તે ત્રણે પ્રાંતના સમૂહને ત્રિકલિંગ૨૮ નામથી ઓળખાવા માંડયું હતું. એટલે આ કરકંડુ મહારાજાને વંશ, ચેદિ દેશ ઉપર રાજ્ય કરતા હેવાથી તેને ચેદિવંશનું નામ આપવામાં આવ્યું છે એમ સમજવું. તથા ચેદિદેશ૧૨૯ બહુ પ્રાચીન સમયથી અમુક પ્રદેશનું જ નામ છે એમ ગણવું, જ્યારે ચેદિવંશ તે શબ્દ તે અતિ અર્વાચીન ( ચેદિદેશના સમયની અપેક્ષાએ) છે અને આ વંશની સ્થાપના ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીમાં
ચેદિવંશી રાજાઓને અમલ આ પ્રદેશ ઉપર હતા. ( વિશેષમાટે જુઓ ચેદિવંશના વૃતાંતે).
(૧૨૫ ) જુએ ચેદિવંશની હકીકતમાં ( ૧૨૬ ) જુઓ નીચે ટી. ન. ૧૪૮.
( ૧૨૭) આ નામ શા માટે પાડવામાં આવ્યું હતું તે માટે જુઓ ઉપરમાં ટી. ૧૦૭, અને ખરૂં નામ શું હતું તે માટે જુઓ ચેદિ વંશને ઈતિહાસ તથા આ પરિચ્છેદમાં આગળ ઉપરનું લખાણ.
(૧૨૮) ત્રિકલિંગ શબદમાં કલિંગ શબ્દ મુખ્ય છે. અને કલિંગપતિના તાબે મુખ્ય પ્રદેશ કલિંગ તો હોય જ પણ તે ઉપરાંત બીજ બે પાડોશી દેશે તેની આણામાં આવી પડે એટલે તેવા ત્રણે
પ્રદેશના યૂથને તે સમયને ત્રિકલિક કહેવાતો હતે. હવે આ ઉપરથી સમજશે કે “ ત્રિકલિંગદેશ” ને અર્થ સર્વકાળે એકજ થઈ ન શકે અને તેથીજ, એક વખતે ત્રિલિંગમાં અંગ, ચેદિ અને કલિંગની ગણત્રી લેવાય છે (કરકંડનો સમય ) તેમ રાજ ખારવેલના સમયે કલિંગ, ચેલા અને પાંડથા દેશના યુથને ત્રિકલિંગ કહેવાતા, ત્યારે વળી એક કાળે કલિંગ, બંગ (સમતટ ) અને બ્રહ્મદેશના દરિયા કિનારાને પણ ત્રિકલિંગ કહેવાય છે ( જુઓ કલિંગદેશનું વૃત્તાંત. )
(૧૨૯ ) ૩. એ. ઈ. માં જણાવે છે કે મધ્ય પ્રાંતના જબલપુર શહેરનું પુરાણું નામ ત્રિપુરી છે. તેને ચેદિ પણ કહેતા. આ હકીકત જોતાં તે મધ્ય
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |