Page Text
________________
ભારતવષ ]
હરપળે, ઉત્તરાત્તર અવિભાધિતપણે સન્યાપિ ચડતી કળા થતી ચાલી જતી હતી, તેનુ સંસ્મરણ રહેવા માટે સ'પ્રતિ૮ નામથીજ તેના જીવન વૃત્તાંતને લલકાર્યુ છે. આવા અનેક દાખલા ઇતિહાસમાં આલેખનને યેાગ્ય માદક થઈ પડે તેવા મળી આવે તેમ છે, પણ તે ચર્ચવાનો અહીં અવસર નથી. માત્ર પ્રથા શું પડી ગઈ છે, તેનું જ રેખાચિત્ર આપવાની જરૂરીઆત હતી; સાથે સાથે એ પણ યાદ રાખતા ભૂલવું ન જોઈએ કે, આ નામેા તે તે સમય ખાદ થયેલ જૈનગ્રંથકારાએ અથવા તે તેમના સમયમાંજ પ્રજા પક્ષથી આપેલ સમજવાં; પણ તેથી તે વ્યક્તિએ પેાતાને કાંઈ તેજ નામ વડે સમાધતા હતા . એમ સમજવું નહીં. રાજા શ્રેણિક તે પોતાને ખિખિસાર જ કહેવડાવતા, તેમ રાજા કૂણિક પેાતાને અજાતશત્રુ અને રાજા સંપ્રતિ પેાતાને પ્રિયદર્શિનજ કહેવરાવવામાં આનંદ લેતા. તેમ રાજા પ્રદેશી પણ પેાતાને પ્રસેનજિત જ કહેવરાવતા. આ ઉપરથી સમજાશે કે, તે શું નામેા ધરાવતા અને જ્યાં પ્રસ ંગે થતા ત્યાં શું નામે કાતરાવતા, તેમજ જૈનગ્રંથકારા શા માટે ઈતર ધર્મીઓ કરતાં ભિન્ન નામથીજ વણુને કરવામાં મશગુલ બનતા હતા, તે પ્રથાની ચાવી આ નિયમમાં સમજાવ્યા પ્રમાણે મળી આવે છે; વળી ખીજું કારણ એમ હાઇ શકે કે રાજા પ્રસેનજિત, પ્રથમા
ઉભા
( ૩૮ ) સ’પ્રતિ એટલે હમણાંજ (just, now) એવા અથ થાય છે (આ નામમાં શું ગૂઢ હેતુ રહેલા છે તે માટે જીએ પ્રિયદર્શિનના વૃત્તાંતે, મારી માન્યતા એમ પણ થાય છે કે, મૂળ નામ સપ્રતિ હશે પણ પછીના લેખકોએ તેની વધતી જતી સંપતિ–લક્ષ્મિ જોઇને તે આધારે સપ્રતિને બદલે સંપતિ પાડયું હેચ
રાજ્યા
૫
વસ્થામાં ઐાદ્ધ હતા અને ઉત્તરાવસ્થામાં જૈનધર્મી થયા હતા, એમ તે સમયના ગ્રંથકારાને સામાન્ય રીતે માહિતી હાવી જોઇએ, છતાં પેાતાના પુસ્તકામાં જે તેમણે તે બાબતને ઉલ્લેખ સુદ્ધાંપણ નથી કર્યાં તેની મતલબ એમ પણ હાય કે, આપણું કર્તવ્ય તેા ઐાધમની વાખવાખી ખેલાય તેટલીજ હકીકત માત્ર જણાવવી; પણ વિરૂહૂમાં જાય તે જણાવવાની ફરજ આપણી નથી; અથવા તેા. એમ પણ હાઈ શકે કે, ભલેને જનતા ભવિષ્યમાં ભ્રમણાની અટવીમાં અથડાયા કરે; પેાતે પેાતાની મેળે સત્ય તારવી લેશે. આવી એવડી ધારાથી તે, હકીકત જણાવવાથી દૂર રહ્યા હાય તે બનવા યેાગ્ય છે. ત્રીજું કારણ ગ્રંથકારાના ભાવ તદ્દન શુદ્ધ હેાય, અને ન આ બાજી કે ન ખીજી બાજુ ઢળીપડવાની વૃત્તિ હાય એટલે તટસ્થપણાએ જે જે વસ્તુસ્થિતિ જાણુવામાં આવી તે તે પ્રમાણે લખતા ગયા; જ્યારે તેને અનુસરીને હાલના ગ્રંથકારાએ તે માત્ર તેનું અનુકરણજ કરી વાળ્યું હાય. એટલેકે ખરા દોષ જૈનગ્રંથકારાના અને તેના ભાંડારકાનેાજ ગણાવે જોઇએ, કેમકે તેમણે શેાધખાળ ખાતાના અભ્યાસીઓ સારૂ, જોવાને અને તારવી કાઢવાને, પેાતાના ભંડારશનાં દ્વાર ઉધાડાં ન રાખ્યાં.
એટલે કે રાજા પ્રસેનજિતે ધર્માંતર કર્યાં હતા તે ચાક્કસ છે. તેમજ જૈન ગ્રંથકારા હંમેશાં નામનું સમાધન, જીવન પ્રસંગ ઉપરથી ધડી કાઢતા હેાવાથી, તેમણે પ્રસેનજિતનું નામ પ્રદેશી
અને પછી ફેરફાર થતાં થતાં સ્પાતિ કે સખાદિ નામ પાડી દેવાનુ... ચથાચિત ધાયુ હોય ( તિબેટના પુસ્તકોમાં આ નામથીજ ઉલ્લેખ થએલ છે, તેમજ જે સૈદ્ધ ગ્રંથેામાં ક્વચિત્ તેના નામનો ઉપયોગ કરવાના પ્રસંગ ઉભા થયા છે ત્યાં પણ તે “સખા”િ નામ વપરાયુ' દેખાય છે )
| SR No. | 032483 |
| Book Title | Prachin Bharat Varsh Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Tribhuvandas Laherchand Shah |
| Publisher | Shashikant and Co |
| Publication Year | 1935 |
| Total Pages | 524 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 16 MB |