________________
અહિંસાતો સંદેશ સર્વજીવ હિતાય છે
સંભવતઃ વિશ્વસાહિત્યમાં ઉપલબ્ધ પ્રાચીનત્તમ જૈન ગ્રંથ ‘આચારાંગ' સૂત્ર ગ્રંથ એવો છે જેમાં અહિંસાને સર્વાધિક અર્થવિસ્તાર સાથે વર્ણવવામાં આવી છે. તેમાં પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયું, વનસ્પતિ અને પ્રાણીરૂપ ષટ્જવનિકાયની હિંસાનો નિષેધ ફરમાવવામાં આવ્યો છે. તેનો પ્રથમ અધ્યાય શસ્ત્રપરિજ્ઞા છે. તે તેના નામને અનુરૂપ હિંસાના કારણ અને સાધનોનો વિવેક કરાવે છે. હિંસા-અહિંસાના વિવેક સંબંધિત ષટ્જવનિકાયની અવધારણા આચારાંગની પોતાની વિશેષતા છે જે પરવર્તી સંપૂર્ણ જૈન સાહિત્યમાં સ્વીકૃત રહી છે. આચારાંગમાં માત્ર અહિંસાની અવધારણાનો અર્થ વિસ્તાર જ નથી પરંતુ, તેને વિશેષરૂપે ઊંડો અને મનોવૈજ્ઞાનિક બનાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યો છે.
(૧)
છે.
(૨)
આચારાંગમાં ધર્મની બે મુખ્યવ્યાખ્યાઓ મળી આવે છે.
સેમિયાણ ધર્મો નારિયેરૢિ વે! – ૧/૮/૩, આર્યજનોએ સમભાવને ધર્મ કહ્યો
सव्वे भूया सव्वे जीवा सव्वे सत्ता न हंतव्या
एस धम्मे सुद्धे, निइए सासए
समिच्च लोयं खेयम्मेहिं पवेइए - १/४१
કોઈપણ પ્રાણી, જીવ અને સત્ત્વની હિંસા ન કરો તે જ શુદ્ધ, નિત્ય અને શાશ્વતધર્મ છે. જેનો ઉપદેશ સમસ્ત લોકની પીડા જાણીને કરવામાં આવ્યો છે.
‘પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર'માં વાંચતા પ્રાણ વધનું સ્વરૂપ હિંસા અને અહિંસા ભગવતીના વિવિધ નામો દ્વારા તેની અર્થપૂર્ણ વિવેચના કરવામાં આવી છે.
આ બંને વ્યાખ્યાઓ ભિન્ન દૃષ્ટિકોણ પર આધારિત છે. સમભાવરૂપે ધર્મની પરિભાષા સમાજ નિ૨પેક્ષ વ્યક્તિગત ધર્મની પરિભાષા છે. કારણ સમભાવ સૈદ્ધાંતિક અને મનોવૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ પોતાના સ્વ સ્વભાવનો પરિચાયક છે.
અમૃત ધારા
૫
