________________
સહિત મનુષ્યમાં જન્મે છે અને સમ્યગ્દષ્ટિ દેવ-નારકને પણ અપર્યાપ્તાવસ્થામાં જ અવધિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. તેથી (૧) મતિજ્ઞાન, (૨) શ્રુતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન અને (૪) અવધિદર્શનમાર્ગણામાં કરણ-અપર્યાપ્તસંક્ષી અને પર્યાપ્તસંજ્ઞી એ બે જીવસ્થાનક હોય છે. બાકીના જીવસ્થાનકો ન હોય. કારણકે એકેન્દ્રિયથી અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞીને સમ્યકત્વ ન હોવાથી, મત્યાદિ-૩ જ્ઞાન અને અવધિદર્શન હોતું નથી. તેથી મતિજ્ઞાનાદિ-૪ માર્ગણામાં અપર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિયાદિ-૧૨ અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞી જીવસ્થાનક ન હોય.
લબ્ધિ-પર્યાપ્તસંજ્ઞી જીવને ક્ષાયિકસમ્યકત્વ પર્યાપ્તાવસ્થામાં હોય છે અને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં પણ હોય છે. એટલે ક્ષાયિકસમ્યકત્વમાર્ગણામાં (૧) કરણ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞી અને (૨) પર્યાપ્તસંજ્ઞી જીવસ્થાનક હોય છે. બાકીના જીવસ્થાનક ન હોય. કારણકે એકેન્દ્રિયથી માંડીને અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞીજીવને સમ્યકત્વ હોતું નથી. એટલે ક્ષાયિકસમ્યકત્વમાર્ગણામાં અપર્યાપ્ત-સૂક્ષ્મએકેન્દ્રિયાદિ-૧૨ અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંસી જીવસ્થાનક ન હોય.
લબ્ધિ-પર્યાપ્ત સંજ્ઞીજીવને ક્ષયોપશમસમ્યકત્વ પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ ઉત્પન્ન થાય છે. અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ઉત્પન્ન થતું નથી પણ કર્મગ્રન્થકાર ભગવંતના મતે ક્ષાયોપથમિકસમ્યગૃષ્ટિ તિર્યંચ-મનુષ્ય ક્ષયોપશમસમ્યત્વને લઈને વૈમાનિકદેવમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને ક્ષાયોપથમિકસમ્યગૃષ્ટિ દેવ-નારકો ક્ષયોપશમસમ્યત્વ લઈને મનુષ્યમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે. તથા સિદ્ધાંતકાર ભગવંતના મતે ક્ષાયોપશમિકસમ્યગૃષ્ટિ જીવ ચારેગતિમાંથી કોઈપણ ગતિમાં ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. તેથી સંજ્ઞીજીવને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં પણ ક્ષયોપશમસમ્યકત્વ હોય છે. તેથી ક્ષયોપશમસમ્યકત્વમાર્ગણામાં (૧) કરણ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞી અને (૨)
