________________
નરકગતિમાર્ગણામાં (૧) કરણ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને (૨) પર્યાપ્તસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય એ બે જ જીવસ્થાનક હોય છે. બાકીના જીવસ્થાનકો ન હોય. કારણકે દેવગતિમાર્ગણામાં અને નરકગતિમાર્ગણામાં એકેન્દ્રિય, વિકસેન્દ્રિય, અસંક્ષીપંચેન્દ્રિય અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્ત સંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય જીવો ઉત્પન્ન થતા નથી. તેથી દેવગતિ માર્ગણામાં અને નરકગતિમાર્ગણામાં (૧) અપર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય, (૨) પર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિય, (૩) અપર્યાપ્તબાદરએકેન્દ્રિય, (૪) પર્યાપ્તબાદરએકેન્દ્રિય, (૫) અપર્યાપ્તબેઈન્દ્રિય, (૬) પર્યાપ્તબેઈન્દ્રિય, (૭) અપર્યાપ્તdઇન્દ્રિય, (૮) પર્યાપ્તતે ઇન્દ્રિય, (૯) અપર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિય, (૧૦) પર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિય, (૧૧) અપર્યાપ્ત અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય, (૧૨) પર્યાપ્ત અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્ત સંજ્ઞી જીવસ્થાનક ન હોય.
વિર્ભાગજ્ઞાન લબ્ધિ-પર્યાપ્તા સંજ્ઞીજીવને જ ઉત્પન્ન થઈ શકે છે. તેમાં પણ કર્મગ્રન્થકાર ભગવંતના મતે સંજ્ઞીતિર્યંચ-મનુષ્યને વિર્ભાગજ્ઞાન પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ હોય છે અને દેવ-નરકને વિર્ભાગજ્ઞાન પર્યાપ્તાવસ્થામાં અને અપર્યાપ્તાવસ્થામાં પણ હોય છે. તેથી વિર્ભાગજ્ઞાનમાર્ગણામાં (૧) કરણ-અપર્યાપ્તસંશી અને (૨) પર્યાપ્ત સંશી
જીવસ્થાનક હોય છે. બાકીના જીવસ્થાનકો ન હોય. કારણકે એકેન્દ્રિય, વિકસેન્દ્રિય, અસંજ્ઞીપંચેન્દ્રિય અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞી જીવોને વિર્ભાગજ્ઞાન ઉત્પન્ન થતું નથી. તેથી વિર્ભાગજ્ઞાનમાર્ગણામાં અપર્યાપ્તસૂક્ષ્મએકેન્દ્રિયાદિ-૧૨ અને લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞી જીવસ્થાનક ન હોય.
મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન અને અવધિદર્શન સમ્યગ્દષ્ટિ જીવને જ હોય છે. દેવ-નારકીમાંથી નીકળેલા તીર્થંકર ત્રણ જ્ઞાન
