________________
ભાષાપર્યાપ્તિ અને મન:પર્યાપ્તિ ન હોવાથી વચનબળ અને મનોબળ પ્રાપ્ત થતું નથી. તેથી વચનયોગ અને મનોયોગ હોતો નથી. તેમજ અપર્યાપ્તા વિકલેન્દ્રિય અને અપર્યાપ્તા અસંશીને ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થતી નથી અને મન:પર્યાપ્તિ હોતી નથી. એટલે વચનબળ અને મનોબળ ન હોવાથી વચનયોગ અને મનોયોગ હોતો નથી.
‘અપર્યાપ્તસંશીમાં તિર્યંચ-મનુષ્ય અને દેવ-નારકનો સમાવેશ થાય છે, તે સર્વે જીવોને વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પત્તિના પ્રથમસમયે કાર્યણકાયયોગ હોય છે અને ઉત્પત્તિના બીજા સમયથી માંડીને સ્વયોગ્ય સર્વ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી તિર્યંચ-મનુષ્યને ઔદારિકમિશ્રયોગ અને દેવ-નારકને વૈક્રિયમિશ્રયોગ હોય છે બાકીના ૧૨ યોગ ન હોય. કારણકે તિર્યંચ-મનુષ્યને ઔદારિકકાયયોગ અને દેવ-નારકને વૈક્રિયકાયયોગ પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ હોય છે. અપર્યાપ્તાવસ્થામાં હોતો નથી. તેમજ આહા૨કલબ્ધિવાળા ચૌદપૂર્વધર પ્રમત્તસંયમી જ આહારકશ૨ી૨ બનાવી શકે છે અને સર્વવિરતિ પર્યાપ્તાવસ્થામાં જ હોય છે. અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ન હોય. તેથી આમિશ્ર અને આકા ન હોય. તેમજ ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં વચનબળ પ્રાપ્ત થાય છે પણ વચનયોગ હોતો નથી. કારણકે ગ્રન્થકાર ભગવંતનું એવું માનવું છે કે, ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી રસનેન્દ્રિય[જીભ] તૈયાર થઇ જાય છે પણ જ્યાં સુધી સ્વયોગ્ય સર્વ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી તે જીભ સ્વકાર્ય (બોલવાનું કાર્ય) (૬) અહીં “અપર્યાપ્તા” શબ્દથી પર્યાપ્તનામકર્મના ઉદયવાળા કરણઅપર્યાપ્તસંશી લેવા. કારણકે લબ્ધિ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞીમાં તિર્યંચ-મનુષ્યનો જ સમાવેશ થાય છે. તેથી તેમાં કાર્યણકાયયોગ અને ઔદારિકમિશ્ર એ બે જ યોગ ઘટી શકે છે અને કરણ-અપર્યાપ્તસંજ્ઞીમાં તિર્યંચ-મનુષ્ય અને દેવ-નારકનો સમાવેશ થતો હોવાથી કાર્પણ, ઔદારિકમિશ્ર અને વૈક્રિયમિશ્ર એ ત્રણે યોગ ઘટી શકે છે.
३८
