________________
* ભાવવાળા જીવો કેટલા પ્રમાણમાં હોય છે તે જણાવવા માટે ભાવ
પછી સંખ્યાતાદિ સંખ્યા કહી છે. પ્રશ્ન:-(૩) લબ્ધિ-અપર્યાપ્તા એકેન્દ્રિયાદિને કેટલા પ્રાણ હોય ? જવાબ:- લબ્ધિ-અપર્યાપ્ત એકેન્દ્રિયને આયુષ્ય, કાયબળ અને સ્પર્શ પ્રાણ (કુલ-૩)હોય છે. લબ્ધિ-અપર્યાપ્ત બેઈન્દ્રિયને ૩+રસનેન્દ્રિય=૪ પ્રાણ હોય છે. લબ્ધિ-અપર્યાપ્તા તેઈન્દ્રિયને ૪ + ધ્રાણેન્દ્રિય=૫ પ્રાણ હોય છે. લબ્ધિ-અપર્યાપ્તા ચઉરિન્દ્રિયને પ+ ચક્ષુરિન્દ્રિય=૬ પ્રાણ હોય છે. લબ્ધિઅપર્યાપ્તા અસંજ્ઞી-સંજ્ઞીને ૬+શ્રોત્રેન્દ્રિય =૭ પ્રાણ હોય છે. તેથી અધિક પ્રાણ ન હોય. કારણ કે તે સર્વે જીવોને શ્વાસોચ્છવાદિ પ્રાણ હોતા નથી. પ્રશ્ન:- (૪) એકેન્દ્રિય અને બેઇન્દ્રિય જીવોને નાક ન હોવાથી શ્વાસ લેવા મૂકવાની ક્રિયા કેવી રીતે કરી શકે ? જવાબ- એકેન્દ્રિય અને બેઇન્દ્રિય જીવો સર્વે જીવપ્રદેશોથી શ્વાસોચ્છવાસને યોગ્ય પુદ્ગલો ગ્રહણ કરીને શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે પરિણાવીને, તે જ પુદ્ગલોનું અવલંબન લઇને, સર્વે જીવપ્રદેશથી વિસર્જન કરે છે. એટલે તે જીવો શ્વાસ લેવા-મૂકવાની ક્રિયા સર્વે જીવપ્રદેશથી કરે છે. પ્રશ્નઃ-(૫) વચનબળ અને વચનયોગમાં શું તફાવત છે ?
જવાબઃ-બળ=શક્તિ, યોગ=વ્યાપાર ભાષાપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી જીવમાં બોલી શકે એવી જે શક્તિ પેદા થાય છે, તે વચનબળ કહેવાય છે. અને તે શક્તિથી જીવ જે બોલવાની (१) सर्वेषामपि लब्ध्यपर्याप्तानामेकेन्द्रियद्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियासंज्ञिसंज्ञितिर्यक्पञ्चेन्द्रिय संज्ञिमनुष्याणां यथासव्यं त्रयश्चत्वारः पञ्च षट् सप्त एव प्राणाः स्युर्नाधिकाः । सर्वेषामुच्छ्वासादिनिबन्धनोच्छ्वास पर्याप्त्यादेर्निष्पत्यभावात् ।
(ચોથા કર્મગ્રન્થની નંદનમુનિકૃત ટીકા ગાથા નં૦ ૧) ૯૩૭૫ છે
