________________
મનુષ્યગતિ વગેરે માર્ગણામાં યોગ - नरगइपणिंदितसतणु अचक्खुनरनपुकसायसम्मदुगे । सन्निछलेसाहारग भवमइसुअओहिदुगि सव्वे ॥२५॥ नरगतिपञ्चेन्द्रियत्रसतन्वचक्षुर्नरनपुंसककषायसम्यक्त्वद्विके । संज्ञिषड्लेश्याहारकभव्यमतिश्रुतावधिद्विके सर्वे ॥२५॥
ગાથાર્થ - મનુષ્યગતિ, પંચેન્દ્રિય, ત્રસકાય, કાયયોગ, અચક્ષુદર્શન, પુરુષવેદ, નપુંસકવેદ, ચારકષાય, ક્ષાયિકસમ્ય, ક્ષયોપશમસમ્યકત્વ, સંજ્ઞી, છલેશ્યા, આહારક, ભવ્ય, મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિદ્રિકમાર્ગણામાં સર્વે યોગ હોય છે.
વિવેચન - મનુષ્યને વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પત્તિના પ્રથમસમયે કાર્મણકાયયોગ હોય છે અને ઉત્પત્તિના બીજા સમયથી માંડીને સ્વયોગ્ય સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી ઔદારિકમિશ્રયોગ હોય છે. ત્યારપછી પર્યાપ્તાવસ્થામાં ઔદારિકકાયયોગ, વચનયોગચતુષ્ક અને મનોયોગચતુષ્ક હોય છે. તથા વૈક્રિયલબ્ધિવાળા મનુષ્યો જ્યારે ઉત્તરવૈક્રિયશરીર બનાવે છે. ત્યારે વૈક્રિયમિશ્ર અને વૈક્રિયકાયયોગ હોય છે અને આહારકલબ્ધિવાળા ચૌદપૂર્વધર પ્રમત્તસંયમી જ્યારે આહારકશરીર બનાવે છે. ત્યારે આહારકમિશ્ર અને આહારકકાયયોગ હોય છે એટલે મનુષ્યગતિમાર્ગણામાં ૧૫ યોગ હોય છે.
પંચેન્દ્રિયમાર્ગણામાં દેવ-નારક અને પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ-મનુષ્યો હોય છે. એ સર્વે જીવોને વિગ્રહગતિમાં અને ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયે કાર્મણકાયયોગ હોય છે અને ઉત્પત્તિના બીજા સમયથી માંડીને જ્યાં સુધી સ્વયોગ્ય સર્વ પર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી તિર્યંચ-મનુષ્યને ઔદારિકમિશ્રયોગ અને દેવ-નારકને વૈક્રિયમિશ્રયોગ હોય છે. ત્યાર
